ž R ضرورت توجه حوزه های علمیه به تربیت اخلاق‌پژوه متخصص هوش مصنوعی

? دکتر حسینعلی رحمتی

عضو هیات علمی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث

P عصر حاضر را می توان به دوران پیشا و پسا هوش مصنوعی تقسیم کرد و بعید نیست که هوش مصنوعی کم کم  فضای مجازی را به حاشیه براند. لذا می توان گفت هوش مصنوعی یک موضوع کاربردی مورد نیاز و از مهم‌ترین موضوعات چند دهه آینده در عرصه فردی، اجتماعی و نظام حکمرانی کشور است. از این رو، زمان‌شناسی بر اساس آموزه‌های دینی اقتضا می‌کند که خود را برای بایسته‌های عصر هوش مصنوعی آماده کنیم. از آنجا که فناوری های مبتنی بر هوش مصنوعی هم فرصت‌ها و هم تهدیدهایی را فراهم می‌کنند لازم است که حوزه های علمیه به عرصه اخلاق‌پژوهی هوش مصنوعی ورود کنند تا غافل‌گیر نشوند.

P حوزه علمیه باید در باب مسایل اخلاقی هوش مصنوعی پیشگام باشد و بداند که مخاطب آگاه امروز به اقیانوسی از اطلاعات دسترسی دارد و این مسئولیت حوزه علمیه را سنگین‌تر می‌کند. شناسایی چالش‌های اخلاقی هوش مصنوعی، تدوین آیین‌نامه و تبیین و نقد دیدگاه‌های اخلاقی غیراسلامی از منظر آموزه‌های اخلاقی اسلام، آموزش و تربیت اخلاقی مرتبطان هوش مصنوعی از کاربران عادی  تا نهادهای سیاست‌گذار، و تامین پیوست اخلاقی هوش مصنوعی از جمله وظایف نهاد روحانیت است. روحانیون باید توجه کنند که با وجود ورود اینترنت و فضای مجازی از چند دهه قبل به کشور، با این وجود ما در ابعاد مسائل اخلاقی فضای مجازی دست‌مان خالی است و در زمینه این موضوعات کتاب‌های بنیادین، مأخذشناسی جامع و بانک موضوعات نداریم. نبود نیروی اخلاق‌پژوه متخصص را می توان علت‌العلل اقدامات انجام‌نشده در عرصه اخلاق فضای مجازی و هوش مصنوعی دانست. بنابراین، تا زمانی که در عرصه تربیت نیرو کمبود وجود داشته باشد کار عمیقی صورت نمی‌گیرد.

P تربیت اخلاق‌پژوه هوش مصنوعی باید از چند سال قبل آغاز می‌شد ولی تاکنون متاسفانه انجام نشده است. منظور ما تربیت نیرویی است که به صورت علمی، عمقی، تخصصی و ترجیحا به صورت دائمی صرفا در زمینه اخلاق هوش مصنوعی فعالیت کند و این موضوع پروژه مطالعاتی تمام عمرش باشد و یا حداقل توان داشته باشد که چند سال تنها در این حوزه فعالیت کند.

P نخستین گام برای نیل به این هدف، راه‌اندازی مراکز تخصصی اخلاق هوش مصنوعی است، و راه‌اندازی دبیرخانه اخلاق هوش مصنوعی یکی از این گام‌هاست. همچنین تاسیس پژوهشگاه اخلاق هوش مصنوعی که تمرکز آن بر جذب نیروهای متعهد انگیزه‌دار باشد نیز امری لازم است.

Pبرخی از کارهایی که در راستای تربیت اخلاق پژوهان متخصص هوش مصنوعی باید انجام شود از این قرار است: تربیت استاد اخلاق هوش مصنوعی، تاسیس دوره‌های آموزشی، ایجاد رشته اخلاق هوش مصنوعی، استفاده از ظرفیت رساله‌ها و پایان‌نامه‌های حوزوی و دانشگاهی. همچنین استفاده از ظرفیت‌های برون‌حوزوی و محدود نماندن در چارچوب‌ مناسبات حوزه علمیه. البته تمامی این اقدامات نیازمند پشتیبانی مادی و معنوی جدی است. توقع ما باید واقع‌بینانه باشد و طلبه باید تامین شود در غیر این صورت فعالیت‌ها موردی و مقطعی و صرفا برای رفع مسئولیت خواهد بود.

▪ (تدوین شده براساس گزارش خبرگزاری حوزه از سخنرانی دکتر رحمتی در آئین افتتاحیه دبیرخانه علمی اخلاق هوش مصنوعی، 25 آذر 1403)