به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، با نگاهی به نگاشته ­ها و تحقیقات انجام شده توسط شیعه ­پژوهان و اسلام­ شناسان غربی نشان می ­دهد که حجم وسیعی از این پروژه ­های علمی، به هویت فکری و معرفتی شیعه اختصاص یافته ­است.

از جمله انگاره­ های مستشرقان در باب تأثیرپذیری اندیشه ­های شیعه از عقاید و تفکرات پیرامونی خود، اثرگذاری مکتب گنوسی و اندیشه­ های مرتبط با آن مانند مکاتب هرمسی و فیثاغوری و نیز فلسفه نوافلاطونی بر آموزه ­های تشیع است.

آنچه اخیرا با نام مکتب گنوسی از آن یاد می­ شود، مجموعه ­ای از ادیان، مذاهب و نحله ­های دینی­ است که در قرن اول و دوم قبل از میلاد و نیز در قرون اول تا سوم پس از میلاد در فلسطین، سوریه، بین النهرین و مصر وجود داشته ­است. در همه این فرقه ­ها نوعی معرفت باطنی و روحانی و فوق طبیعی که می­توان از آن به کشف و شهود و اشراق تعبیرکرد، مایه نجات و رستگاری انسان شناخته شده ­است و به همین مناسبات همه آنها را تحت عنوان «گنوسی» که به معنای معرفت شهودی و اسرارآمیز است، ذکر کرده ­اند.

بنابر دیدگاه تعدادی از شیعه­ پژوهان غربی، بعضی از اعتقادات کلیدی شیعه مانند نظریه امامت و ویژگیهای امام، رجعت، منجی­ گرایی، وجود پیشینی پیامبر و امام و ...، متأثر از تفکرات گنوسی حاکم در منطقه بین­ النهرین شکل گرفته و در قالبی جدید عرضه شده ­است.

این تصور با برجسته شدن و شناساندن برخی از آموزه­ های باطنی در گروه­ های مختلف شیعه توسط بعضی از شیعه ­پژوهان غربی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت تا جایی که برخی از آنها شیعه امروزی را شکلی غربال یافته و بازسازی شده از مکاتب گنوسی کهن می­ دانند.  چرا که بر این اعتقادند که شیعه به جهت تشکیل و تولد آن در منطقه بین­ النهرین و دوری آن از سرزمین وحی یعنی حجاز، اصولا از اندیشه­ های اسلامی و عربی کمتر بهره ­مند است.

نظریه تأثیر پذیری شیعه از تفکر گنوسی در میان شیعه پژوهان غربی چنان شایع شده که بعضی از شیعه پژوهان آن را امری مسلم دانسته و بدون کمترین کنکاشی و صرفا بر اساس نقل پژوهشگران متقدم آن را قبول کرده و بر طبق آن دست به نظریه پردازی زده­ اند و بر همین اساس برخی پژوهشگران و محققان مسلمان دیگر مذاهب تا حد زیادی متأثر از پژوهش­ های شیعه پژوهان غربی شده اند.

کتاب حاضر تلاش می کند تا تفکر گنوسی و اندیشه ­های پیرامونی آن را معرفی نماید و سپس ادیان و آیین های مهمی که در پیش از اسلام از آن تأثیر پذیرفته ­اند را معرفی نماید. همچنین شاخصه ­های مکتب گنوسی را در گروه ها و فرقه ­های دنیای اسلام بررسی کرده و در ادامه انگاره ­های پژوهشگران غربی در باب تأثیرپذیری شیعه اثنی عشری از این تفکر را نقل نماید. در انتها نیز با بررسی و نقد روشی، تاریخی و کلامی انگاره شیعه­ پژوهان و اسلام ­شناسان غربی، اندیشه اصیل شیعه را بیان نماید.

به باور نویسنده، شاکله نقد انگاره شیعه ­پژوهان غربی نیز بر این مسأله استوار است که با توجه به شواهد موجود نمی­ توان مکتب گنوسی را یک دین و یک آیین مستقل دانست. چرا که تنها کسی که سعی کرد به تفکر گنوسی جنبه آیینی دهد و آن را تحت دینی خاص ساماندهی کند، مانی بوده است که حرکت دینی او با شکست مواجه شده و پس از چند قرن دین ابداعی او بطور کامل از بین رفت.

کتاب حاضر بر پایه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ­ای و شیوه بررسی و پاسخ به سوالات در آن و با اتگاه به مستندات تاریخی، پژوهش و تالیف یافته است.

با توجه به این رویکرد، کتاب حاضر در پنج فصل سامان یافته است که عناوین فصل­ های کتاب به قرار ذیل می باشد:

فصل اول:تفکر و آیین گنوسی؛ معرفی نظریه ها و آراء

فصل دوم: تفکر گنوسی و ادیان و مکاتب پیش از اسلام

فصل سوم: تفکر گنوسی در میان مذاهب اسلامی از نگاه اسلام شناسان غربی

فصل چهارم: تفکر گنوسی و آموزه های شیعه امامی از نگاه شیعه پژوهان غربی

فصل پنجم: نقد انگاره های شیعه پژوهان غربی

کتاب ""شیعه و مکتب گنوسی؛ بررسی انتقادی انگاره شیعه ­پژوهان غربی" تألیف دکتر سیدرضا قائمی، از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام به زبان فارسی در قطع رقعی و در ۲۶۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۴۰۰ با همکاری بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.