به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی سبحانی نیا؛ عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث در نشست علمی "چالش سازگاری تکالیف الهی با تکریم انسان"از هفتمین نشست از سلسله جلسات و نشست های "دین و چالش های روز" ویژه "چهارشنبه های اعتقادی" از فصل دوم، به مقایسه دو رویکرد تکلیف محوری و حق محوری و تبیین آثار آن پرداخت و گفت: ﺑﺮﺧﻲ مکاتب ﺑﺸﺮی ﻫﻤچون ادﻳﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ مکلف ﺑﻮدن اﻧﺴﺎن را ﻣﻲپذﻳﺮﻧﺪ. اﻣﺎ دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ، دوران رﺷﺪ مکاتب ﺟﺪﻳﺪی اﺳﺖ که ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮری شکل گرﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ مکاتبی که ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺣﻖ ﻣﺤﻮری را ﺑﺮ تکلیف ﻣﺤﻮری ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد وﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ.

وی افزود: در ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ درﺧﺼﻮص اﻳﻦ که آﻳﺎ تکاﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺎﻳﻪ تکرﻳﻢ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ که ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﺪه و کراﻣﺖ او را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد اختلاف است. اﻏﻠﺐ ﻋﻠﻤﺎی دﻳﻦ اﺳﻼم و ﺑﺮﺧﻲ ادﻳﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ تکاﻟﻴﻒ ﺷﺮع ﻣﻘﺪس، ﻟﻄﻔﻲ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ که ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن ﺷﺪه و او را در راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت اﺑﺪی دستگیری و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲکند. ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس، تکالیف ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ، بلکه او را در ﻣﺴﻴﺮ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت اﺑﺪی، راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اطمینان ﺑﺨﺶاﺳﺖ.

ایشان در ادامه اظهار داشت: اﻣﺎ گروﻫﻲ دیگر اﻳﻦ ﻧﻮع تکلیف را ﻧﻤﻲپسندﻧﺪ و آن را وﻳﺮانگر کراﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲکنند و از ﺟﻤﻠﻪ این گوﻧﻪﻫﺎی اﻧﺴﺎنﻣﺤﻮر یا اومانیسم که ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻨﺪی دارد «اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ اگزﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ» اﺳﺖ.

عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه گفت: تکلیف، ازﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻘﻮق دیگران تکلیفی را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻓﺮد ﻣﻲگذارد. اما  تکاﻟﻴﻒ ﻧﺸﺎﻧﻪ شایستگی مکلف اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ بی ارزﺷﻲ وﺣﻘﺎرت او. به‌طورکلی تکلیف را بر عهده انسان های عاقل و شایسته و توانمند می گذارند و هر چقدر فرد کاملتر و توانمندتر و عاقل تر ظرفیت پذیرش تکلیفشیشتر خواهد بود.

ایشان  با اشاره به حدیثی از امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام افزود:  آن سوی دیگر تکلیف حق و آن سوی دیگر حق تکلیف است. حال سؤال این است که آیا برای اقامه حقوق باید به دنبال انجام تکالیف خود باشیم یا حقوق خود را مطالبه نماییم؟

مدیر گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: هدف حق مداران و تکلیف محوران اقامه حقوق است و هر دو می خواهند حقوق بیشتری ادا شود. اما سؤال و اختلاف بر سر این است که آیا با مطالبه حقوق،حقوق بیشتری ادا می شود یا با انجام تکالیف؟

ایشان افزود: فرض کنیم بین دو طرف "الف" و "ب" ۱۰۰ حق باشد که ۵۰ حق از آن فرد "الف" و تکلیف آن بر عهده فرد "ب" است و ۵۰ حق دیگر از آن فرد "ب" باشد که تکلیف آن بر عهده فرد "الف" است. اکنون سؤال این است که مطالبه حقوق خویش توسط فرد "الف" بیشتر ضامن ادای حقوق است یا انجام تکالیف فرد "ب"؟

وی اظهار داشت: بی شک با تأمل در این مسئله تصدیق خواهیم کرد که مطالبه حقوق "الف" مستلزم ادای حقوقش نخواهد شد. بلکه در حالت خوش بینانه حدود ۲۰ درصد از حقوقش ادا شده و مکلفان به واسطه مطالبه حقوق از آنان سعی در شانه خالی کردن از ادای آن خواهند داشت. بعلاوه مطالبه رابطه دوستی و صمیمیت بین صاحبان حق و مکلفان را تضعیف کرده  و گاهی به کدورت و دشمنی تبدیل می کند. اما انجام تکالیف توسط فرد "ب"  موجب اداشدن همه ۵۰ حق طرف مقابل  که بر عهده فرد "ب" بود خواهد شد. بعلاوه انجام تکالیف توسط "ب"  موجب تقویت دوستی و برادری و صمیمت بین دو طرف "الف" و "ب" خواهد شد و همین امر "الف" را هم نسبت به انجام تکالیف خود که ادای حقوق "ب" است خواهد شد و در حالت بدبینانه لااقل ۲۰ درصد از حقوق "ب" توسط فرد "الف" ادا می شود بی آنکه مطالبه ای از او صورت گرفته باشد. در نتیجه تکلیف محوری موجب ادای حقوق بسیار بیشتری «حدود ۷۰ درصد» در مقایسه با مطالبه حقوق «حدود ۲۰» خواهد شد.   بعلاوه دو رویکرد تکلیف محوری رابطه برادری و محبت و صمیمت بین "الف" و "ب" تقویت شده و در حالت مطالبه حقوق این رابطه به کینه و دشمنی تبدیل می گردد.

دکتر سبحانی نیا با اشاره به رساله حقوق امام سجاد علیه السلام گفت: در فرهنگ دینی مسلمانان، مؤمنان به شناسایی حقوق دیگران و ادای تکالیف خود که از حقوق دیگران ناشی می شود ترغیب و تشویق شده اند و رساله حقوق امام سجاد علیه السلام نیز اینگونه است. در این رساله از ابتدا تا انتها امام علیه السلام حقوق دیگری را تبیین می کند. از حقوق خدا بر بندگان گرفته تا حقوق اعضا و جوارح و والدین و فرزندان و معلم و حاکم و رعیت. در همه موارد رویکرد به سمت تشویق به شناخت حقوق برای شناخت تکالیف خود و سپس انجام آنهاست.

ایشان در پایان افزود: البته مطالبه حقوق به طور کلی مردود نیست، بلکه در آن حدود ۳۰ درصدی که با روش تکلیف محوری ادا نمی شود مطالبه حقوق شایسته است و گاهی ضرورت می یابد. لکن رویکرد اصلی باید شناسایی تکالیف خود و اقدام در جهت انجام آن باشد تا جامعه به رو صلاح و تعالی در حرکت باشد و روابط انسانی و عاطفی مبتنی بر دوستی و مودت در جامعه تقویت شود.

لازم به ذکر است نشست علمی "چالش سازگاری تکالیف الهی با تکریم انسان"هفتمین نشست از سلسله جلسات و نشست های "دین و چالش های روز" ویژه "چهارشنبه های اعتقادی" از فصل دوم از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث، انجمن کلام اسلامی حوزه، مرکز آموزش های کاربردی دفتر تبلیغات اسلامی قم، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، کانون خادمیاران رضوی استان قم و موسسه حکمت با ارائه و سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدتقی سبحانی نیا، مدیر گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث در روز چهارشنبه ۱۴ آذر ماه ۱۴۰۳  از ساعت ۲۱ تا ۲۲ به صورت وبیناری برگزار شد.

برگزاری سلسله جلسات و نشست های "دین و چالش های روز"  از فصل دوم هر هفته روزهای چهارشنبه از ساعت ۲۱ تا ۲۲ با ارائه و سخنرانی پژوهشگران و اساتید برجسته حوزوی و دانشگاهی از ایران و خارج از کشور به همراه پرسش و پاسخ و اعطای گواهی، به صورت وبیناری برگزار می شود.