به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار، رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث و رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه در کارگاه آموزشی کلام تطبیقی بین المذاهب با عنوان "خداشناسی از دیدگاه امامیه و ماتریدیه" که با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث، انجمن علمی کلام اسلامی حوزه علمیه، گروه فلسفه و کلام معاونت پژوهش نمایندگی جامعه المصطفی استان گلستان و معاونت آموزش های کاربردی دفترتبلیغات حوزه علمیه قم در روز پنج شنبه 25 اردیبهشت ماه 1404 ساعت در سالن قدس جامعه المصطفی نمایندگی گلستان برگزار شد به بیان سیر تاریخی قواعد عدل الهی از حسن و قبح تا غایتمندی افعال خدا پرداخت و در تبیین مصادیق آن گفت: مصادیق غایت یعنی قواعد صلاح و اصلح و لطف.

وی افزود: در مورد اصل حسن و قبح عقلی و غایتمندی افعال الهی، امامیه و ماتریدیه همفکر و همسو هستند. البته برخی از ما تریدیه تاکید دارند که عقل حسن و قبح را درک می کند و عقل رسول خداست و خودش حسن و قبح را جعل نمی کند. برخی امامیه هم همین مطلب را گفته اند که حکم عقل به معنای درک عقل است.

ایشان اظهار داشت: در مورد غایتمندی هم ماتریدیه با این تعبیر که افعال الهی عاقبت حمیده دارد و افعالش حکیمانه است اما معتقدند غایت خاصی مثل لطف و صلاح و اصلح خدا را مجبور به فعل خاصی نمی کند بلکه به طور کلی باید افعال خدا حکیمانه و  دارای غایت باشد.

رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در ادامه گفت: امامیه هم ضرورت علیت را قبول ندارند تا معلل بودن را به معنای مجبور بودن بدانند. در واقع اختلاف بر سر مصادیق غایت افعال خداست و البته برخی امامیه هم غایت را منحصر در اصلح نمی دانند و حتی معتزله بصره هم اصلح را قبول ندارند.

حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدباقر قیومی، از دیگر سخنرانان این کارگاه آموزشی با بیان اهمیت تفکر در مباحث توحیدی، بحث تشبیه و تنزیه را پر بحث ترین مباحث اعتقادی دانست و گفت: بسیاری از مباحث از جمله بحث تسبیح مرتبط به بحث تنزیه و تقدیس است که عقلیون بیشتر بر تنزیه تاکید دارند. از طرف دیگر انسان های منقطع از وحی که می خواهند با خدا ارتباط برقرار کنند خدا را تشبیهی می بینند و حتی او را به شکل بت ها در می آورند.

وی افزود: اما در دین خاتم و نهایی یعنی اسلام بر تنزیه و توحید تاکید می شود و در کنار آن راهی برای تقرب به خدا مطرح می گردد.

ایشان اظهار داشت: امامیه و ماتریدیه که دو نوع عقلگرایی را مطرح کرده اند به این موضوع توجه کرده اند. ماتریدی در کتاب توحید می گوید هر کس ادعایی دارد باید دلیل بیاورد. او  از عقل و ارجاع متشابه به محکم و تاویل متشابه به محکم استفاده می کند و در صفات خبریه ذاتی  تفویض را مطرح می کند ولی در صفات خبریه فعلی بیشتر به تاویل بر اساس محکمات می پردازد.

دکتر قیومی در ادامه گفت: در امامیه عقلگرایی پر رنگ تر است و علی رغم اختلافات درونی که در بحث تاویل در صفات خبریه مطرح است، البته در نو صدرائیان مثل علامه طباطبایی تاویل بر اساس غایات است و در امام خمینی بر اساس توسعه معنایی.

دکتر سید زهیر المسیلینی؛ عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی العالمیة از دیگر سخنرانان این کارگاه آموزشی در این جلسه ضمن طرح معانی حسن و قبح و جزئیات آن، برخی تعابیر مثل وجوب علی الله را باعث سوء تفاهم دانست و گفت: ادعای امامیه حسن و قبح ذاتی افعال و درک عقل است.

وی افزود: ماتریدیه افعال را سه دسته می دانند دسته اول اینکه عقل به صورت بدیهی حسن و قبح آن را می فهمد. دوم اینکه عقل با استدلال می فهمد و قسم سوم را عقل نمی فهمد و شرع حکمش را بیان می کند.

ایشان اظهار داشت: برخی لوازم حسن و قبح مثل وجوب معرفت خدا و بعثت انبیا و قبح تکلیف بما لا یطاق را هم ماتریدیه و امامیه مطرح کردند.

دکتر المسیلینی گفت: اختلافات در برخی موارد مثل لزوم اصلح، استحقاق ثواب، خلف وعید، عوض در مقابل شرور، تولید حکم غیر از درک عقل البته وجود دارد.

دکتر محمدعلی خالدیان؛ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان از دیگر سخنرانان این کارگاه آموزشی در این جلسه گفت: از طرفی بحث توحید افعالی مطرح است و از طرف دیگر بحث مسئولیت انسان و علم وجدانی انسان مطرح است.

وی افزود: در اینجا دو نظریه جبر و قدر و بعد نظریه های میانی مثل کسب  مطرح است. این واژه قرآنی است و اشاعره و قبل از آنان و دیگران از این واژه استفاده می کردند.

ایشان اظهار داشت: تفتازانی حنفی می گوید عزم و تصمیم و توجه به فعل برای انسان و فعل خارجی را خدا ایجاد می کند و این با نظر اشعری متفاوت است. فخر رازی نیز چند گونه مطلب را بیان کرده است.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدلطف الله جلالی از دیگر سخنرانان این کارگاه آموزشی در این جلسه به تبیین سیر تطورات مکتب کلامی ماتریدیه از امام ابو حنیفه و شاگردانش و سپس ابومنصور ماتریدی و در ادامه؛ کرامیه، نجاریه و استمرار ماتریدیه در قرون بعدی تا دوران معاصر پرداخت و گفت: از سه کتاب کلامی که برای ابوحنیفه مطرح است فقط یکی از آنها نوشته ایشان است و محتوای آن نیز پاسخ به سوالات کلامی و رفع اتهام مرجئی بودن است و در این کدام خودش را اصحاب العدل و السنه معرفی کرده است.

وی افزود: در نگاه ابوحنیفه، مراد از عدل، اختیار است و البته جالب است که برخی از ماتریدیه گفته اند ابوحنیفه امر بین الامرین را از امام باقر (علیه السلام) گرفته که فرمود: لا جبر و لا قدر بل امر بین الامرین.

لازم به ذکر است کارگاه آموزشی کلام تطبیقی بین المذاهب با عنوان "خداشناسی از دیدگاه امامیه و ماتریدیه" با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث، انجمن علمی کلام اسلامی حوزه علمیه، گروه فلسفه و کلام معاونت پژوهش نمایندگی جامعه المصطفی استان گلستان و معاونت آموزش های کاربردی دفترتبلیغات حوزه علمیه قم و با حضور حجج اسلام آقایان؛ دکتر رضا برنجکار، دکتر محمدباقر قیومی، دکتر سیدلطف الله جلالی و آقایان دکتر محمدعلی خالدیان و دکتر سیدزهیر المسیلینی در روز پنج شنبه 25 اردیبهشت ماه 1404 از ساعت 8 تا 12 در سالن قدس جامعه المصطفی نمایندگی استان گلستان، به صورت حضوری و وبیناری و با اعطای گواهی به شرکت کنندگان برگزار شد.

اخبار و برنامه های پژوهشگاه قرآن و حدیث در پیام رسان ایتا

https://eitaa.com/quran_hadith