به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب "فرهنگ نامه مباهله" از تألیفات حضرت آیت الله ری شهری  منتشر شد.

فرهنگ، مجموعه ‏اى از: باورها، آداب و رسوم، اندیشه ‏ها، ادبیات، هنرها، ارزش‏ ها، دانش ‏ها و نیز شیوۀ زندگى است که در طىّ تجربۀ تاریخى جوامع، شکل مى ‏گیرد و از نسلى به نسل دیگر منتقل مى ‏شود.

بى تردید، بخش اصلى و بنیادین فرهنگ و هویت جوامع اسلامى برگرفته از قرآن کریم و گفتار و رفتار پیامبر اکرمˆ و اهل بیت مطهّر اوست. بر این پایه، تبیین و ارائۀ مفاهیم مهم و پرکاربُرد دین، زمینۀ گسترش و تعمیق فرهنگ دینى را در امّت اسلامى فراهم مى ‏آورد و بدین سان مى ‏توان کتاب‏ هایى که این مفاهیم بنیادین و مؤثّر را با ذکر نمونه ‏ها و در جامه ‏اى نو و امروزین عرضه مى‏ کنند، «فرهنگ‏نامه» نامید.

کتاب فرهنگ نامه مباهله، عنوانى از مجموعۀ «فرهنگ‏نامه ‏ها»ى دارالحدیث است که به کلّى از دانش‏نامۀ قرآن و حدیثبرگرفته شده و با هدف استوارسازى فرهنگ دینى، اصلاح فرهنگ عمومى و ترویج معارف اصیل اسلام منتشر مى ‏شود.

 

دربارۀ این فرهنگ‏نامه

 این فرهنگ‏نامه در واقع، یکى از شیوه‏ هاى اسلام را در رویارویى با دگراندیشان تبیین مى ‏کند و از این رو، اهمیتى جهانى دارد. و شایسته است به زبان‏ هاى دیگر ترجمه شود.

 

روش اسلام در مواجهه با دگراندیشان

در اسلام به منظور مبارزه با عقاید موهوم و زدودن باورها و اندیشه‏ هاى نادرست، و نیز در مواجهه با دگراندیشان، به طور کلى چهار روش توصیه شده است، خداوند سبحان خطاب به پیامبرˆ مى‏ فرماید:

«ٱدْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَٱلْمَوْعِظَةِ ٱلْحَسَنَةِ وَ جَـدِلْهُم بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ؛

با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت فراخوان، و با آنان با روشى که نیکوتر است مناظره کن».

در این آیه، قرآن کریم سه روش از روش ‏هاى مبارزه با اندیشه ‏هاى نادرست بیان شده است و ضمن آن، خداوند سبحان به پیامبرˆ دستور مى ‏دهد که براى تبلیغ حقایق دینى از این روش‏ ها بهره گیرد.

 

این روش ‏ها عبارت ‏اند از:

۱. منطق مبتنى بر حکمت

نخستین روش اسلام براى مبارزه با اندیشه‏ هاى نادرست، تکیه بر دلیل و برهان و استدلال عقلى و علمى و به تعبیر قرآن کریم، بهره ‏گیرى از منطق مبتنى بر «حکمت» است: «ٱدْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ؛ با حکمت مردم را به راه پروردگارت فراخوان».

از منظر واژه‏ شناسى «حکمت»، بیانگر از نوعى استوارى و اتقان است و به هر چیز استوار و نفوذ ناپذیر، اعم از ماده و معنوى، اطلاق مى ‏شود، نام گذارى «علم» به «حکمت» نیز بدان جهت است که از نفوذ جهل، جلوگیرى مى ‏کند.

خلیل بن احمد فراهیدى در تبیین معناى حکمت مى ‏گوید:

 الحکمة مرجعها إلى العدل والعلم والحلم.

بازگشت حکمت به دادگرى، دانش و بردبارى است.

بر پایۀ این تعریف، افزون بر «علم»، عنصر «عدل» و «حلم» نیز در بهره ‏گیرى از «حکمت» نقش دارند، و این بدان معنا است که رعایت عدالت در گفتار و بردبارى در رفتار، بر استحکام منطق مبتنى بر علم، خواهد افزود.

بنابراین، یکى از روش‏ هاى مواجهه با دگراندیشان از منظر اسلام، بهره‏ گیرى از منطق مبتنى بر حقایق علمى، با رعایت ارزش‏ هاى اخلاقى است.

 

۲. اندرز نیکو

دومین روش اسلام براى مبارزه با اندیشه ‏هاى غلط، بهره‏ گیرى از اندرزهاى نیکو و دلنشین و به تعبیر قرآن «موعظة حسنة» است.

«موعظه»، سخنان آموزنده و عبرت انگیزى است که عواطف شنونده را براى پذیرفتن حق تحریک مى ‏کند. بنابراین، «حکمت» از طریق عقل، و «موعظه» از طرف عاطفه و احساس درونى، انسان را به شکستن بندهاى باورهاى نادرست دعوت مى‏ کنند. البته «موعظه» کاربرد دیگرى هم دارد، و آن در جایى است که حق براى طرف مقابل روشن است ولى تمایلات نفسانى مانع از اعتراف به آن و انتخاب راه صحیح زندگى است.

نکتۀ قابل توجه این است که در آیۀ یاد شده «موعظه» با وصف «نیکو» توصیف شده است، و این اشاره به آن است که موعظه و اندرز، هنگامى در تحریک عواطف و احساسات درونى انسان براى پذیرش حق مؤثر است که نیکو و زیبا باشد، بنابراین، انواع زیبایى ‏ها، مانند: زیبایى سخن، زیبایى رفتار، زیبایى انگیزه و حتى زیبایى ظاهرى گوینده، در افزایش تأثیر موعظه و اندرز مؤثر هستند، و از همه مهم‏تر این که موعظه کننده، به آنچه مى ‏گوید  عمل کند، چرا که، موعظه کردن واعظ غیر متعظ زشت و بى تأثیر است.

بارى، هر چه موعظه نیکوتر باشد، تأثیر بیشترى در عمق جان مخاطب خواهد گذاشت، و چه بسا اندرزهاى نیکو در زدودن اندیشه ‏هاى نادرست، پیش از استدلال ‏هاى علمى مؤثر افتند. به عکس، اندرز نازیبا و همراه اهانت و تحقیر، نه تنها تأثیرى ندارد بلکه گاه اثر معکوس دارد و موجب مى ‏شود مخاطب آنچه را با دلیل و برهان پذیرفته است، انکار کند.

 

۳. مناظره

سومین روش اسلام در مواجهه با دگراندیشان، مناظره و بحث کردن آزاد است، بهره‏ گیرى از این روش «جدال» و «مراء» نیز نامیده مى ‏شود.

«جدال»، «مراء» و «مناظره» در واقع، زورآزمایى در مواجهۀ اندیشه ‏ها و گفتگوهاى علمى هستند. مسابقه در مواجهۀ اندیشه ‏ها، گاه در فضاى ناسالم اخلاقى است و ثمرى در کشف حقایق ندارد، این گونه مسابقه در اسلام به شدت نکوهیده است؛ گاه مسابقه و مناظره در فضاى سالم اخلاقى انجام مى ‏پذیرد که از نظر اسلام نیکو و توصیه و تأکید شده است.

در قرآن کریم، مسابقه در برخورد سالم اندیشه ‏ها به منظور روشن شدن حقایق و گسترش باورهاى صحیح و علمى «جدال أحسن» و «مراء ظاهر»نامیده شده است. «جدال احسن» استفاده از سالم‏ترین و نیکوترین روش در گفتگو براى روشن شدن حق، و «مراء ظاهر» عبارت است از بهره ‏گیرى از ادله‏اى که دلالت و حجیّت آنها براى اثبات حق، براى همگان، روشن و آشکار باشد.

اسلام، براى نخستین بار در عصرى که پیروزى و شکست جز در سایۀ زور و زر میسر نبود، موضوع «جدال احسن» و مواجهه سالم اندیشه ‏ها را در جامعه مطرح کرد و شخص  پیامبرˆ و خاندان او در این زمینه پیشگام بودند به گونه ‏اى که بخش قابل توجهى از منابع حدیثى، به گزارش گفتگوهاى آنان با دگراندیشان اختصاص یافته است.

 

۴. مباهله

گاه به دلیل ستیزه جویى طرف مقابل، استدلال، اندرز و گفتگوهاى علمى به نتیجه نمى ‏رسند. در چنین فضائى، براى روشن شدن حق، اسلام شیوه چهارمى را به دست مى‏ دهد و آن همان «مباهله» است.

«مباهله»، در واقع، دعا و به داورى خواندن خداوند سبحان براى روشن شدن حق، و اثبات بطلان ادعاى طرف مقابل و منکر حقّ است.

گفتنى است، هدف اصلى از نگارش «فرهنگ‏نامه مباهله» تبیین این روش و بیان این حقیقت است که شیوه اسلام در مواجهه با دگراندیشان و مبارزه با باورهاى نادرست، کاملاً عادلانه و منطقى است.

و بدین‏سان، قرآن کریم به پیامبر خداˆ دستور داده است که به جهانیان اعلام کند، روش من و هر کس از من پیروى کند براى گسترش اسلام، آگاهى بخشى و بصیرت‏ افزایى است:

«قُلْ هَـذِهِ‏ سَبِیلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلَی  بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ ٱتَّبَعَنِى؛

بگو این راه من است که من و پیروانم با بصیرت و بینش کامل [همۀ مردم را] به سوى خدا مى ‏خوانیم».

بنابراین، کمال بى انصافى است که گفته شود اسلام با زور خود را بر مردم تحمیل کرده است، به ویژه آن که چنین اتهامى از سوى کسانى مطرح شود که در دادگاه‏ هاى تفتیش عقاید قرون وسطایى جنایاتى مرتکب شده ‏اند که روى تاریخ را سیاه کرده است.

آرى، اسلام از قدرت نظامى استفاده مى‏ کند، ولى نه براى تحمیل عقیده، بلکه به عکس، براى آزادى اندیشه و شکستن سدهایى که مانع انتخاب راه درست زندگى و گسترش باورهاى صحیح و سودمند است در جامعه ‏اند.

 

فرهنگ‏نامۀ مباهله در یک نگاه

درآمد این کتاب شامل جمع ‏بندى مطالب آن است و مباحث مهمى بدین شرح در آن مطرح شده ‏اند: واژه‏ شناسى مباهله، قطعیت صدور حدیث مباهله و دلالت آن بر حقانیت اسلام و جانبدارى این آیین از منطق و صلح، اثبات برترى اهل بیت‰ و نیز تبیین مشروعیت مباهله براى اثبات حق در همۀ زمان ‏ها و زمینه ‏ها.

و در ادامه، نصوص مرتبط با موضوع مباهله در چهار فصل ارایه ‏گردیده است:

مباحث فصل اول عبارت اند از: مبدأ تشریع مباهله، تبیین رویداد مباهله بر اساس گزارش ‏هاى فخر رازى، شیخ مفید و سید بن طاووس، تاریخ رخداد مباهله، مشروعیت مباهله براى اثبات حق در همۀ عرصه ‏ها و آداب مباهله.

در فصل دوم، استدلال‏ هاى خاندان رسالت به ماجراى مباهله بر حقانیت خود گزارش شده اند.

در فصل سوم، به چند نمونه از مباهله‏ هاى غیر اهل بیت‰ در عرصه ‏هاى مختلف اشاره شده است.

فصل چهارم، دربارۀ آداب روز مباهله است، مانند: غُسل کردن، نماز روز مباهله، و دعاى ویژه‏اى که براى آن روایت شده است.

کتاب «فرهنگ نامه مباهله» تألیف حضرت آیت الله ری شهری به زبان فارسی و در ۱۵۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.

نام منبع :	فرهنگ نامه مباهله
پدید آورنده :	آیت الله ری شهری
سایر پدیدآورندگان :
تعداد جلد :	1
ناشر :	انتشارات دارالحدیث
محل نشر :	قم
تاریخ انتشار :	1395
نوبت چاپ :	اول