زیارت جامعه کبیره، یکى از میراث هاى گران قدر دهمین پیشواى پیروان اهل بیت علیهم السلام، امام هادى علیه السلام است. یکى از محورهاى مهم فعّالیت هاى فرهنگى ـ سیاسى این امام بزرگوار، جهت تبیین جایگاه واقعى اهل بیت علیهم السلام و گسترش مکتب تشیّع، فرهنگ سازى براى زیارت قبور نیاکان خود، بویژه امیر مؤمنان و امام حسین علیهم السلام بوده است.

 شرح الزیارة الجامعة الکبیرة مجموعه ای مشتکل از قریب به ۱۲۰ سخنرانی آیت الله محمدی ری شهری در شرح این زیارتنامه شریف است که در سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۲ در شبکه قرآن سیما تولید و پخش شده است و نرم افزار آن نیز در سال ۱۳۸۵ با نام شرح مجموعه گل منتشر شد. برای معرفی بهتر این کتاب، مقدمه آن که به قلم آیت الله ری شهری است را مرور می کنیم تا با ویژگی ها و بخش های مختلف این اثر ارجمند آشنا شویم:

«به نظر مى رسد که هدف امام هادى علیه السلام از این گونه اقدامات فرهنگى ـ سیاسى، تبدیل کردن زیارتگاه هاى اهل بیت علیهم السلام به مراکزى براى آشنا شدن مسلمانان با اسلام ناب و جایگاه اهل بیت علیهم السلام در اسلام بود. این کوشش ارجمند، در برابر توطئه دشمنان اسلام علوى ـ که تلاش مى کردند تا این پایگاه هاى مستحکم را در میان مردم، از بین ببرند ـ و براى مقابله با شیّادانى که با نشر افکار غلوآمیز خود در باره امامان علیهم السلام، زمینه ساز جدایى جامعه اسلامى از اهل بیت علیهم السلام مى شدند، انجام گرفت و بدین سان، مجموعه اى از زیارت نامه هاى ارزنده و آموزنده، از این امام بزرگوار، به یادگار مانْد که مشهورترین و معتبرترین آنها، «زیارت جامعه کبیره» است.

 این زیارت نامه ـ که تبیین و شرح آن، موضوع کتابى است که در پیش چشم خوانندگان گرامى قرار دارد- در واقع، کوتاه ترین و کامل ترین متون امام شناسى است که به روشنى، مرزهاى توحید، نبوّت و امامت را مشخّص کرده، آنها را توضیح مى دهد و به دور از هر گونه غلو، جایگاه راستین اهل بیت علیهم السلام را بیان مى نماید.

زیارت جامعه و تفسیر قرآن

شاید نخستین پرسشى که با ملاحظه نام این کتاب به ذهن خواننده مى رسد، این باشد که: چه رابطه اى میان قرآن کریم و «زیارت جامعه» وجود دارد که شرح این زیارت نامه، تفسیر قرآن، نامیده شده است؟

 در پاسخ این پرسش، باید گفت که قرآن، کتاب انسان سازى است ؛ انسانى که مى تواند مظهر اَسما و صفات الهى شود و خلیفةُ اللّه گردد، و امام نیز، کامل ترینِ انسان هاست.

 این سخن، بدین معناست که انسان، اگر قرآن را به طور کامل در زندگى خویش جریان بخشد، به مرتبه انسان کامل مى رسد. از این رو، امام، تحقّق عینى و کاملِ قرآن، در انسان است و بدین سان، خاتم پیامبران ـ که کامل ترینِ انسان ها و امامِ امامان است ـ، کامل ترین نسخه قرآن ناطق است و پس از او، اهل بیت قرآنىِ آن بزرگوار، نسخه هاى دیگرى از انسان کامل و قرآن ناطق اند. لذا گزارش شده که در جنگ صِفّین، هنگامى که دشمن با تزویر مى خواست از قرآن صامت بر ضدّ قرآن ناطق و ارزش هاى قرآنى سوء استفاده کند، امام على علیه السلام فرمود:

  أَنا القُرآنُ النّاطِقُ. قرآن ناطِق، منم.  

 و در روایتى دیگر، آمده که فرمود:

  هذا کِتابُ اللّهِ الصّامِتُ وَأَنا المُعَبِّرُ عَنهُ، فَخُذُوا بِکتابِ اللّهِ النّاطِقِ وَ ذَروا الحُکمَ بِکِتابِ اللّهِ الصّامِتِ، إِذ لا مُعَبِّرَ عَنهُ غَیرى. این، کتاب خاموشِ خداست و من، سخنگوى اویم. پس به کتاب گویاى خداوند، دست بیاویزید و حکم کردن بر اساس کتاب خاموش خدا را وا نهید ؛ چرا که جز من، سخنگویى براى آن نیست.  

 بنا بر این، تبیین ویژگى هاى اهل بیت علیهم السلام، در واقع، تشریح عینىِ قرآن در زندگى انسان است و شرح «زیارت جامعه»، در حقیقت، تفسیر قرآن ناطق و انسان کامل است.

 گفتنى است که متن این کتاب، برگرفته از مطالبى است که به وسیله نگارنده این سطور، طى ۱۲۲ برنامه تلویزیونى، براى «سیماى قرآن»، تهیّه و از این شبکه تلویزیونى پخش گردیده است و اینک، پس از اصلاح و تکمیل، تقدیم علاقه مندان مى گردد.

ویژگى هاى کتاب حاضر

به دلیل اهمّیت «زیارت جامعه» و ضرورت شرح آن، تاکنون شرح هاى متعدّدى بر این زیارت، نوشته شده که هر یک، ویژگى هاى خاصّ خود را دارند. کتاب حاضر نیز داراى ویژگى هایى است که به برخى از آنها، اشاره مى شود:

۱. استناد گسترده به قرآن و حدیث

نخستین و مهم ترین ویژگى شرح حاضر، استناد گسترده آن به قرآن و احادیث اسلامى است، به گونه اى که خواننده، علاوه بر آشنایى با معانى زیارت نامه، با انبوهى از آیات و روایاتى که موجب تقویت متن آن مى شود، نیز آشنا مى گردد.

۲. همگانى بودن مطالب

از آن جا که مطالب این کتاب، براى «سیماى قرآن» تهیّه مى شد، تلاش گردید که تا جاى ممکن، ساده و براى همگان، قابل فهم و سودمند باشد. به همین دلیل، برخى از حکایات و خاطره هاى آموزنده، بدان افزوده گردید.

۳. نقد برخى آرا

در برخى از موارد، این کتاب، آراى دیگران را در شرح برخى از عبارت هاى این زیارت، مورد نقد قرار مى دهد و تفسیر جدیدى را که به نظر، انطباق بیشترى با آن عبارات و دیگر روایات دارد، ارائه مى نماید.

۴. توضیح واژه ها

در کتاب حاضر، « شرح الزیارة الجامعة الکبیرة » به یکصد و ده بخش، تقسیم شده و در آغاز هر بخش و پیش از شرح آن، واژه هایى که نیاز به توضیح دارند، با بهره گیرى از منابع معتبر لغت، واژه شناسى گردیده اند.

* * *

کتاب « شرح الزیارة الجامعة الکبیرة» تألیف حضرت آیت الله ری شهری و با همکاری حجت الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی به زبان عربی و در ۶۴۰ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵با همکاری انتشارات دارالحدیث چاپ شده است.