به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، دانشنامه "سلسلة السنة بلا مذاهب" حاصل تلاش دانشی و پژوهشی استاد دکتر نورالدین ابولحیه است. دکتر ابولحیه در این پژوهش جامع با رویکردی فراتر از اتکای صرف به سند روایات در اعتبار سنجی و فارغ از اختلافات رجالیان در اعتبار سنجی حدیث، به بازخوانی حدیث اسلامی بر پایه بهره گیری از منابع حدیثی و فقهی مذاهب اسلامی می پردازد.

نقد رویکرد دکتر ابولحیة به "سنت" و همچنین نقد تلاش دانشی وی در تطبیق این رویکرد بر حدیث اسلامی که در پژوهش جامع ایشان "السنة بلا مذاهب" در قالب موسوعه ای ۲۰ جلدی منتشر شده است موضوع اولین کرسی علمی ـ ترویجی پژوهشگاه قرآن و حدیث در سال ۱۴۰۰  قرار گرفت.

در این کرسی علمی ـ ترویجی که به صورت وبیناری برگزار شد، دکتر نور الدین ابولحیه استاد دانشگاه باتنه کشور الجزایر به عنوان ارائه دهنده به تبیین رویکرد و مبانی خویش در تعامل با سنت و تطبیق آن بر حدیث اسلامی در موسوعه ی "السنة بلا مذاهب" پرداخت.

ایشان رویکرد ویژه خویش را در قبول حدیث بر تکیه بر جانب معنی و مفهوم حدیث توصیف کرد و به نقد رویکرد رجالی صرف در قبول حدیث پرداخت. وی تفاوت در مبانی رجالی ـ حتی در میان عالمان هم مذهب ـ و اعمال سلیقه های شخصی در اثبات صدور حدیث با رویکرد سندی صرف را از اسباب بروز خطا در قبول حدیث دانست.

وی فاصله میان مذاهب به ویژه میان امامیه با اهل سنت را ناشی از همین اکتفای به نگاه رجالی و اختلاف در مبانی آن دانست. امری که با توجه به حجم بسیار زیاد مفاهیم و معانی مشترک میان مذاهب غریب و ناصواب به نظر می رسد.

دکتر ابولحیه بر لزوم بهره گیری از مشترکات ـ یعنی گزاره ها و مفاهیم مشترک در میان مذاهب اسلامی به عنوان رکنی غیر قابل انکار تأکید کرد.

وی در ادامه افزود: ما در مقابل اتکای به اسناد به توثیق بر پایه معنا و مفهوم روی آورده ایم. تکیه بر جانب معنی و مفهوم حدیث برای اعتبار سنجی، ما را بر آن داشت تا میزان همخوانی یا ناهماهنگی گزاره ها با قرآن کریم، و فهم عقلائی را به عنوان سنجه ای شایسته در اثبات صدور قرار دهیم.

ایشان نقد رویکرد رجال محور در پذیرش حدیث را به معنای پذیرش هر حدیث بی اعتبار و بی سند نمی داند و گفت: احادیث را باید تنها از منابع معتبر أخذ نمود؛ اما اختلاف مذهبی در اعتبار مصادر نباید مانع بهره گیری از منابع معتبر متداول در میان مذاهب شود. چنانکه خودم در تدوین این دانشنامه هم از منابع اصیل حدیث در اهل سنت و هم منابع معتبر امامیه بهره برداری کردم.

دکتر نور الدین ابولحیه در باب ساختار هندسی و شیوه گزارشگری احادیث در دانشنامه خویش گفت: با توجه به این که مخاطب این دانشنامه عموم مسلمانان از مذاهب مختلف اند، از غور در مباحث تخصصی دانشی اجتناب شده است؛ اما برای کمک به فهم مخاطب و یا دفع شبهات از احادیث، مشکلات حدیثی مورد تقریر و تبیین قرار گرفته است. افزون بر آن مراعات جانب اختصار و خلاصه گویی در گزارشگری حدیث و تقطیع روایات بر اساس نیاز و طبیعت موضوع از مصادیق آسان سازی انتقال مفاهیم به خواننده است که در این دانشنامه بدان پایبند بوده ایم.

وی ارجاع به منابع اصلی احادیث و روایات که در موسوعه تدارک دیده شده برای استفاده متخصصان و دانشمندان از این موسوعه کافی دانست. همچنین در کنار مباحث مبنائی و توصیف رویکرد خویش به سنت و حدیث، ساختار و هندسه دانشنامه و فروع و اقسام آن را نیز به شکل تطبیقی توصیف نمود.

دکتر سیدمحمدحسن حکیم دبیر علمی این کرسی علمی ـ ترویجی، در ضمن ارائه خلاصه و جمع بندی مطالب مطرح شده توسط دکتر ابولحیه برای تکمیل بحث، توضیح دقیق تر نسبت به تکیه بر جانب معنا در اعتبار سنجی حدیث را از استاد ابولحیه خواست.

استاد دانشگاه باتنه الجزایر در ادامه گفت: مقارنه میان گزاره های حدیث با مفاهیم ثابت و پذیرفته شده است و منحصر در احراز موافقت با قرآن و یا فهم عقلائی نیست بلکه هر امر مقبول وثابتی همانند گزاره های حدیثی مورد اتفاق، یا فطرت، یا امور دانشی مسلم و یا واقعیت، می تواند معیار برای سنجه حدیث و پذیرش آن قرار گیرد.

دکتر ابولحیه در ادامه گفت: نکته و اشکال استاد مسعودی در مورد بی اعتنایی به سند روایات و تبعات آن امری مهم و شایسته توجه است چرا که مقصود در پژوهش ما نیز بی اعتنایی کامل به سند روایت نیست. در حقیقت رویکرد اوّلی به رجال و مطلق انگاری اثبات صدور به واسطه تصحیح اسناد را مورد اشکال قرار داده و از آن اجتناب کرده ایم. همچنین در تدوین این دانشنامه طبیعت موضوع نیز در میزان اعتنای به سند نقش داشته و در برخی موضوعات به طور جدی جهات سندی روایات را مورد پیگیری قرار داده ایم. افزون بر آن مصادیقی که روایات دارای سند معتبر در امامیه و سند معتبر در اهل سنت و مذاهب دیگر بوده مورد دقت و تأکید ما بوده است. در حقیقت ما در توجه سندی استفاده از حدیثی که همه سند آن را مورد انکار قرار داده و تضعیف نموده اند، اجتناب کرده ایم؛ اما در قبول حدیث، اتفاق نظر همه را لحاظ نکرده ایم. بلکه به این که حداقل یک رویکرد  رجالی سند حدیثی را تصحیح کند، اکتفا نموده ایم.

دکتر ابولحیه در مورد ساختار و نظام بحث گفت: در تنظیم مباحث و روابط دانشی میان موضوعات طبیعت عرفی حاکم بر فضای ذهنی مخاطبان الجزایری و ساکنان غرب جهان اسلام را معیار و محور قرار داده ایم. نوع سؤالات ذهنی و چالش های فکری رایج در فضای فکری معاصر ما در این مناطق محور اصلی ساماندهی موضوعی بوده و به نظر می رسد با دقت در این پیش فرض برای جامعه مخاطب مورد هدف در این پژوهش ساختار موجود ترجیح می یابد.

استاد دانشگاه باتنه الجزایر در ادامه افزود: ورود در مباحث مرتبط با اعتبار منابع موجب بروز حساسیت های دانشی ویژه ای می شود که ما در این پژوهش از آن اجتناب داشته ایم. بحث هایی مانند مقبولیت یا عدم مقبولین منابع یک مذهب نزد دیگر مذاهب. اما در تدوین این دانشنامه توجه داشته ایم که منبعی که از آن حدیث نقل می کنیم نزد اهل مذهب معتبر باشد و در میان دانشمندان فقه و حدیث آن مذهب متدوال و مورد مراجعه باشد. همچنین دقت کرده ایم که از منابع قدیم تر و اصول پایه در منابع حدیثی هر مذهب استفاده کنیم. برای این مقصود دوره های تاریخی تدوین منابع و منابع پایه و منابع واسطه را تفکیک کرده و از منابع اصلی گزارش کرده ایم.

دکتر نور الدین ابولحیه در پایان گفت: ورود مباحث فقهی در دانشنامه تابع نیاز جدی مخاطبان عمومی الجزایری به تبع شبهات سلفیة و وهابی ها و تفرقه افکنی آنهاست. برای اینکه بخشی از نیاز مسلمان الجزایری برای بازیابی وحدت و تمدن اسلامی، دفع این دست شبهات از دیگر مذاهب است. چراکه حرکت های افراطی با دروغ بستن به مذاهب اسلام موجبات اختلاف و معارضه میان مذاهب را پدید آورده اند در حالی که مشترکات عبادی که در موسوعه بدان پرداخته ایم، بدون بحث و مجادله تصویر شفاف و سالمی از یکرنگی مسلمین در عبادت و فروع فقهی را نمایان ساخته و شبهات را دفع می کند.

گفتنی است «دکتر نورالدین ابولحیه» از پژوهشگران مسلمان و از نویسندگان پرکار الجزایری است که به ژرف اندیشی در فقه مقاصدی و نقد حدیث اسلامی پرداخته و از وی نگاشته های بسیاری در حوزه ی عقاید و اخلاق و حدیث اسلامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است کرسی علمی ـ ترویجی"السنة بلا مذاهب" با سخنرانی دکتر نورالدین ابولحیه استاد دانشگاه باتنه کشور الجزایر و با حضور حجت الاسلام و المسلمین استاد عبدالهادی مسعودی به عنوان ناقد در روز دوشنبه ۲۱ تیر ماه ۱۴۰۰ به همت پژوهشگاه قرآن و حدیث و با همکاری دانشگاه قرآن و حدیث، امور بین الملل مؤسسه دارالحدیث، انجمن حدیث حوزه، رایزن فرهنگی ایران در الجزایرآقای سیدجلال میرآقایی و نیز دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت وبیناری در سالن جلسات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث برگزار شد.