به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب "واقعه عاشورا در منابع کهن" از آثار پژوهشکده علوم و معارف حدیث منتشر شد.

نگارش و نگاهداشت دانش اهل بیت علیهم السلام و ارائۀ آن در قالب‌ های گوناگون، بخش جدایی‌ ناپذیر از حیات تمدن شیعی است که در برگیرنده و گویای جنبه‌ های اصلی اندیشۀ اسلام شیعه است.

منابع حدیثى و تاریخى فراوانى، حادثۀ کربلا را گزارش کرده ‏اند؛ ولى مى ‏توان گفت که در میان همۀ آنها، شش منبع، به دلیل قدمت، اعتبارنسبى، جامعیت و نیز پیوستگى روایت، از گذشته تا امروز، به گستردگى مورد استناد قرار گرفته ‏اند.

این منابع عبارت اند از: تاریخ الطبرى، الإرشاد، الفتوح، الملهوف، أمالى الصدوق و مقاتل الطالبیین.

در نگارش کتاب دانش نامه امام حسین علیه السلام†، از این شش منبع، فراوان بهره گرفته و حتّى متن کامل گزارش ‏هاى این منابع را در پایان آن کتاب آورده‏ شده است.

اما از آن‏جا که شاید افرادى نمى ‏توانند و یا نمى ‏خواهند دورۀ شانزده جلدى دانش‏نامۀ یاد شده را تهیه کنند و در عین حال، مایل اند منابع یاد شده را داشته باشند، در کتاب حاضر، متن گزارش ‏هاى منابع شش گانۀ یاد شده از وقایع کربلا، همراه با ترجمه، به صورت کتاب مستقل، در اختیار علاقه ‏مندان قرار داده شده است.

 

توضیح کوتاهى درباره منابع یاد شده، به ترتیبى که در کتاب آمده‏ است:

۱. گزارش طبرى (م ۳۱۰ ق) در کتاب «تاریخ الطبرى» از واقعۀ عاشورا

تاریخ الطبرى، نوشتۀ ابو جعفر محمّد بن جریر طبرى، یکى از مهم‏ترین منابع تاریخى در تبیین تاریخ اسلام، از جمله واقعۀ عاشوراست. نکتۀ بسیار مهم در گزارش طبرى از این واقعه، آن است که برخى از مقتل‏ هاى معتبر و مفقود (مانند: مقتل ابو مِخنَف) را در اختیار پژوهشگران قرار مى ‏دهد و جزئیاتى را از حادثۀ کربلا ارائه مى ‏نماید که دیگران گزارش نکرده‏ اند و هیچ پژوهشگرى از آنها بى ‏نیاز نیست.

نسخۀ مورد استفاده از این اثر در این جا، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دار المعارف قاهره و ترجمۀ ابوالقاسم پاینده (۱۲۹۰ ـ ۱۳۶۳ ش)، از انتشارات اساطیر تهران است.

 

۲. گزارش شیخ مفید (م ۴۱۳ق) در کتاب «الإرشاد» از واقعۀ عاشورا

هر چند مبناى اصلى گزارش شیخ مفید هم مانند طبرى، همان کتاب ابو مخنف است، لیکن تفاوت‏ هاى قابل توجّهى در آن وجود دارد.

به طور کلّى، گزارش طبرى (نویسندۀ برجستۀ اهل سنّت) و گزارش شیخ مفید (نویسندۀ برجستۀ شیعه)، دو منبع کامل و معتبر (و عمدتا متّکى بر گزارش ابو مخنف) از واقعۀ عاشورایند که خوانندگان را از منابع دیگرى با همین سیاق (نظیر أنساب الأشراف)، بى ‏نیاز مى ‏سازند.

نسخۀ مورد استفاده از این اثر، تحقیق مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، چاپ انتشارات مهر قم، و ترجمۀ سیدهاشم رسولى محلاتى، از انتشارات اسلامیۀ تهران است.

 

۳. گزارش احمد ابن اعثم کوفى (م ۳۱۴ق) در کتاب «الفتوح» از واقعۀ عاشورا

هر چند این کتاب در ردیف منابعى مانند تاریخ الطبرى و الإرشاد مفید نیست، لیکن یکى از منابع کهن و مهمّ تاریخ عاشورا شمرده مى ‏شود؛ چرا که گزارش ‏هایى انحصارى دارد و در نگارش ‏هاى پس از آن (بویژه مقتل خوارزمى و الملهوف سیّد ابن طاووس)، بسیار تأثیرگذار بوده است.

نسخۀ مورد استفاده از این اثر، تحقیق على شیرى، چاپ دار الأضواء بیروت و ترجمۀ آقاى عبدالهادى مسعودى است که به سفارش پژوهشکدۀ علوم و معارف حدیث، انجام گرفته است.

 

۴. گزارش سیّد ابن طاووس (م ۶۶۴ ق) در کتاب «الملهوف» یا «لهوف» از واقعۀ عاشورا

زیبایى و خوش‏دستى متن این مقتل و شخصیّت مؤلّفش ـ که به زهد و معنویت، شهرت دارد ـ موجب اقبال جامعۀ شیعى بِدان گردیده است.

نسخۀ این اثر، تحقیق فارس حسّون تبریزیان (م ۱۴۲۶ق)، چاپ دار الاُسوۀ تهران وترجمۀ ابوالحسن میرابوطالبى (۱۳۱۱ ـ ۱۳۸۳ ش)، از انتشارات دلیل ما در قم است.

 

۵. گزارش شیخ صدوق (م ۳۸۱ق) در کتاب «الأمالى» از واقعۀ عاشورا

صدوق، در این کتاب، واقعۀ کربلا را ضمن احادیثِ نقل شده از امامان اهل بیت علیهم السلام‰ آورده است. گزارش شیخ صدوق، در عین کوتاه بودن، نکات قابل توجّهى براى پژوهشگران در بردارد.

نسخۀ مورد استفاده، از این اثر، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة لمؤسسة البعثة، چاپ مؤسسة البعثۀ تهران و ترجمۀ محمّدباقر کمره ‏اى (۱۲۸۴ ـ ۱۳۷۴ ش)، از انتشارات اسلامیۀ تهران است.

 

۶. گزارش ابو الفرج اصفهانى (م ۳۵۶ق) در کتاب «مقاتل الطالبیّین» از واقعۀ عاشورا

از جمله دلایل انتخاب این گزارش، قدمت و اعتبار منبع، مستند بودن گزارش ‏ها و ارائۀ نکاتى نو در عین کوتاهى متن، در بارۀ حوادث عاشوراست.

نسخۀ مورد استفاده از این اثر، تحقیق سیّد احمد صقر، از انتشارات الشریف الرضى قم و ترجمۀ آقاى بهراد جعفرى از انتشارات جعفرى ‏راد تهران است.

 

نکاتى در بارۀ این کتاب

در بارۀ این کتاب، چند نکتۀ ضرورى از سوی مؤلف، یادآورى مى‏ گردد:

۱. برخى از مطالبى که در این مقتل‏ ها آمده اند، به دلیل اشکال محتوا یا کم ‏فایده بودن، در متن دانش‏نامۀ امام حسین علیه السلام†، مورد استفاده نگرفته یا مورد نقد، واقع شده ‏اند. از این رو، عرضۀ متن کامل آنها در این جا، تنها به جهت فوایدى است که در ارائۀ متن کامل و پیوسته وجود دارد و هرگز به معناى تأیید همۀ مطالب آنها نیست، چنان که این آثار، همچون دیگر کتاب‏ هاى تاریخى، گزارش‏ هاى متفاوت و گاه متعارضى از وقایع دارند که در این جا تلاشى براى حلّ آنها صورت نگرفته است. البته در متن دانش‏نامۀ پیش‏ گفته، ضمن نقدها و توضیحات، پژوهش‏ هایى گسترده و در خور در این حوزه‏ ها انجام شده است.

 

۲. ترجمه‏ ها به لحاظ سَبک، متفاوت اند و تلاش شده است براى رعایت امانت، تصرّفى در آنها صورت نگیرد و بجز موارد اندک ـ  که اِشکال محرزى داشتند و یا افزوده‏ هاى غیر ضرور در میان بود و یا بخشى از متن، ترجمه نشده بود و ترجمه شد-، تغییر خاصى در آنها صورت نگرفته است. ضمنا اسناد رجالى نقل‏ ها و روایات تاریخى، از سوى خود مترجمان، حذف شده است.

 

۳. گاه براى روشن شدن یک نکته یا توضیح در بارۀ شخصى، ناگزیر از افزودن نکته ‏اى یا نام کسى در متن شده‏ ایم که افزوده‏ ها، در بین دو کروشه (قلاّب) آمده ‏اند.

ضمنا از آن‏جا که در متن و ترجمۀ تاریخ الطبرى به ندرتْ عنوان وجود داشت، با هدف تفکیک مطالب، عناوینى (البته در میان کروشه) افزوده شد.

۴. از آن جا که در این منابع، نام ائمه‰ علیهم السلام بخصوص امام حسین علیه السلام† به فراوانى تکرار شده، گاه از تکرار عبارت‏ هاى تعظیم و تکریم، خوددارى شده است.

۵. به منظور تسهیل دسترسى خواننده به منبع اصلى (در آدرس‏ یابى)، شمارۀ جلد و صفحۀ منابع اصلى، در کنار صفحات درج گردیده و نقطۀ شروع هر صفحه نیز با توپ سیاه، نشان داده شده است.

 

کتاب «واقعه عاشورا در منابع کهن» به کوشش گروه سیره نگاری پژوهشکده علوم و معارف حدیث به زبان فارسی - عربی و در ۱۰۳۰ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.

نام منبع :	واقعه عاشورا در منابع کهن
پدید آورنده :	جمعی از پژوهشگران پژوهشکده علوم و معارف حدیث
سایر پدیدآورندگان :
تعداد جلد :	1
ناشر :	انتشارات دارالحدیث
محل نشر :	قم
تاریخ انتشار :	1395
نوبت چاپ :	اول