کتاب "شیعه و مکتب گنوسی؛ بررسی انتقادی انگاره شیعه پژوهان غربی" تألیف دکتر سیدرضا قائمی، از آثار پژوهشگاه قرآن و حدیث منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، با نگاهی به نگاشته ها و تحقیقات انجام شده توسط شیعه پژوهان و اسلام شناسان غربی نشان می دهد که حجم وسیعی از این پروژه های علمی، به هویت فکری و معرفتی شیعه اختصاص یافته است.
از جمله انگاره های مستشرقان در باب تأثیرپذیری اندیشه های شیعه از عقاید و تفکرات پیرامونی خود، اثرگذاری مکتب گنوسی و اندیشه های مرتبط با آن مانند مکاتب هرمسی و فیثاغوری و نیز فلسفه نوافلاطونی بر آموزه های تشیع است.
آنچه اخیرا با نام مكتب گنوسي از آن یاد می شود، مجموعه اي از اديان، مذاهب و نحله هاي ديني است كه در قرن اول و دوم قبل از ميلاد و نيز در قرون اول تا سوم پس از ميلاد در فلسطين، سوريه، بين النهرين و مصر وجود داشته است. در همه اين فرقه ها نوعي معرفت باطني و روحاني و فوق طبيعی كه ميتوان از آن به كشف و شهود و اشراق تعبيركرد، مايه نجات و رستگاري انسان شناخته شده است و به همين مناسبات همه آنها را تحت عنوان «گنوسي» که به معنای معرفت شهودی و اسرارآمیز است، ذكر كرده اند.
بنابر دیدگاه تعدادی از شیعه پژوهان غربی، بعضی از اعتقادات کلیدی شیعه مانند نظریه امامت و ویژگیهای امام، رجعت، منجی گرایی، وجود پیشینی پیامبر و امام و ...، متأثر از تفکرات گنوسی حاکم در منطقه بین النهرین شکل گرفته و در قالبی جدید عرضه شده است.
این تصور با برجسته شدن و شناساندن برخی از آموزه های باطنی در گروه های مختلف شیعه توسط بعضی از شیعه پژوهان غربی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت تا جایی که برخی از آنها شیعه امروزی را شکلی غربال یافته و بازسازی شده از مکاتب گنوسی کهن می دانند. چرا که بر این اعتقادند که شیعه به جهت تشکیل و تولد آن در منطقه بین النهرین و دوری آن از سرزمین وحی یعنی حجاز، اصولا از اندیشه های اسلامی و عربی کمتر بهره مند است.
نظریه تأثیر پذیری شیعه از تفکر گنوسی در میان شیعه پژوهان غربی چنان شایع شده که بعضی از شیعه پژوهان آن را امری مسلم دانسته و بدون کمترین کنکاشی و صرفا بر اساس نقل پژوهشگران متقدم آن را قبول کرده و بر طبق آن دست به نظریه پردازی زده اند و بر همین اساس برخی پژوهشگران و محققان مسلمان دیگر مذاهب تا حد زیادی متأثر از پژوهش های شیعه پژوهان غربی شده اند.
کتاب حاضر تلاش می کند تا تفکر گنوسی و اندیشه های پیرامونی آن را معرفی نماید و سپس ادیان و آیین های مهمی که در پیش از اسلام از آن تأثیر پذیرفته اند را معرفی نماید. همچنین شاخصه های مکتب گنوسی را در گروه ها و فرقه های دنیای اسلام بررسی کرده و در ادامه انگاره های پژوهشگران غربی در باب تأثیرپذیری شیعه اثنی عشری از این تفکر را نقل نماید. در انتها نیز با بررسی و نقد روشی، تاریخی و کلامی انگاره شیعه پژوهان و اسلام شناسان غربی، اندیشه اصیل شیعه را بیان نماید.
به باور نویسنده، شاکله نقد انگاره شیعه پژوهان غربی نیز بر این مسأله استوار است که با توجه به شواهد موجود نمی توان مکتب گنوسی را یک دین و یک آیین مستقل دانست. چرا که تنها کسی که سعی کرد به تفکر گنوسی جنبه آیینی دهد و آن را تحت دینی خاص ساماندهی کند، مانی بوده است که حرکت دینی او با شکست مواجه شده و پس از چند قرن دین ابداعی او بطور کامل از بین رفت.
کتاب حاضر بر پایه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و شیوه بررسی و پاسخ به سوالات در آن و با اتگاه به مستندات تاریخی، پژوهش و تالیف یافته است.
با توجه به این رویکرد، کتاب حاضر در پنج فصل سامان یافته است که عناوین فصل های کتاب به قرار ذیل می باشد:
فصل اول:تفکر و آیین گنوسی؛ معرفی نظریه ها و آراء
فصل دوم: تفکر گنوسی و ادیان و مکاتب پیش از اسلام
فصل سوم: تفکر گنوسی در میان مذاهب اسلامی از نگاه اسلام شناسان غربی
فصل چهارم: تفکر گنوسی و آموزه های شیعه امامی از نگاه شیعه پژوهان غربی
فصل پنجم: نقد انگاره های شیعه پژوهان غربی
کتاب ""شیعه و مکتب گنوسی؛ بررسی انتقادی انگاره شیعه پژوهان غربی" تألیف دکتر سیدرضا قائمی، از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام به زبان فارسی در قطع رقعی و در ۲۶۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۴۰۰ با همکاری بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.
