عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث: از آموزه های قرآنی می توان برای تدوین نظام اخلاقی اسلام درباره فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی استفاده کرد، اما این کار باید به صورت روشمند، علمی و براساس یک الگوی توجیه پذیر انجام شود.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، در سومین نشست علمی از سلسله نشست ها و کرسی های علمی وبیناری پژوهشگاه قرآن و حدیث با موضوع " ایده یابی قرآنی در دانش اخلاق؛ موردپژوهی اخلاق فناوری اطلاعات" که همزمان با هفته پژوهش ۱۴۰۰ از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد حجت‌الاسلام دکتر حسینعلی رحمتی، عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ابتدای این جلسه گفت: اخلاق، شالوده و زیربنای بهزیستی انسان در فضای مجازی و استفاده درست از آن است. اما لازمه عمل به دستورات اخلاقی در این فضا مستلزم شناخت اصول و راهکارهای اخلاقی و تعیین وظایف هر یک از از مرتبطان با آن است. برای این کار می توان، و باید، از آموزه های قرآنی، بهره گرفت. اما وصول به چنین مقصودی بدون اندیشه ورزی های روشمند و علمی امکان پذیر نیست.
ایشان اظهار داشت: در نشست حاضر ضمن بیان پیش فرض های این کار، یک الگوی روشمند برای چگونگی بهره گیری از قرآن برای تدوین اصول اخلاقی مربوط به فضای مجازی (به عنوان یک موضوع اخلاقی نوپدید) ارایه خواهد شد. البته مواردی که بیان می شود گرچه درباره آموزه های قرآنی است اما برای بهره گیری از روایات برای زیست اخلاقی در فضای مجازی هم کاربرد دارد.
وی یادآور شد: استفاده از آموزه های اخلاقی قرآن برای فضای مجازی نیازمند آن است که چند مطلب به عنوان پیش فرض پذیرفته شود. اول: ضرورت مراعات اخلاق در فضای مجازی به عنوان یک اصل کلی، دوم: این که بین دین و اخلاق رابطه وجود دارد و هرکدام می تواند به دیگری یاری رساند. سوم این که در قرآن آموزه های اخلاقی وجود دارد یا از برخی آموزه های آن می توان برداشت اخلاقی کرد. چهارم: آموزه های قرآنی در همه زمان ها، از جمله عصر حاضر، کاربرد دارد و برای استفاده در همه عرصه های زندگی، که فضای مجازی هم یکی از آنهاست، می توان از این آموزه ها استفاده کرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ادامه افزود: به دو صورت می توان از معارف اخلاقی قرآن برای فضای مجازی بهره گرفت: یکی حرکت از قرآن به سمت فضای مجازی، و دیگری حرکت از فضای مجازی به سمت قرآن. مورد اول به این معناست که محقق پس از آشنایی با آموزه های اخلاقی از قبیل صداقت و امانتداری و احترام به دیگران که در قرآن وجود دارد سراغ فضای مجازی برود و مشخص کند مصادیق هر یک از این فضائل یا رذائل اخلاقی در فضای مجازی چیست.
ایشان اظهار داشت: در این مرحله او ممکن است به عنوان مثال بگوید: حفظ اطلاعات شخصی دیگران در این فضا یکی از مصادیق امانتداری است. اما در شیوه دوم که حرکت از فضای مجازی به سمت قرآن است یک اخلاق پژوه پس از مواجهه با یک معضل یا مسئله اخلاقی در فضای مجازی برای پیدا کردن راه حل به قرآن مراجعه می کند تا راهکارهای لازم را پیدا کند.
وی افزود: این روش هرچند مفیدتر و کاربردی تر است ولی از نظر علمی فنی تر و نیازمند دقت بیشتر است. همچنین برای این کار بایستی یک مدل یا الگو وجود داشته باشد. آنچه در این نشست ارایه می شود ناظر ناظر به ارایه یک الگوی پیشنهادی در این زمینه است.
دکتر حسینعلی رحمتی در تبیین الگوی پیشنهادی گفت: این الگو دارای یک فرایند چند مرحله ای به این شرح است:
۱. موضوع شناسی: شناخت ابعاد، کارکردها، و افراد مرتبط با یک مسئله اخلاقی، یا با یک ابزار یا فعالیت خاص در فضای مجازی.
۲. کارکردشناسی: فراروی از سطح، و تعریف کارکردهای یک مسئله یا یک گفتار یا رفتار در فضای مجازی. مثلا کارکردهای لایک کردن یا کامنت گذاشتن.
۳. اصول شناسی: مراجعه به قرآن و شناخت اصول اخلاقی مرتبط با کارکردها، از طریق همسان گزینی در آیات مربوط به آنها
۴. کدنویسی: یعنی تعیین مصادیق هر یک از اصول اخلاقی در فضای مجازی، و تعیین وظایف هریک از مرتباطان با موضوع، برای راهنمایی هر چه بهتر و مصداقی تر آنها به عنوان فاعلان اخلاقی.
ایشان در ادامه افزود: به صورت موردی چند موضوع را براساس الگوی بالا مورد بررسی قرار می دهیم که یکی از آنها «کامنت گذاری در فضای مجازی» است. در بخش موضوع شناسی مواردی از این دست مشخص می شود: ۱. تعریف کامنت گذاری به معنای درج نظرات در ذیل یک محتوا در فضای مجازی. ۲. ارکان و افراد مرتبط با کامنتگذاری، از قبیل متن، نویسنده، مخاطب، و مدیر انتشار.
وی اظهار داشت: در مرحله کارکردشناسی مشخص می شود که کارکردهای مختلف کامنت عبارت است از: گفت و گو با دیگران، و ابراز نظر درباره یک موضوع. در مرحله اصول شناسی تبیین می گردد که مهم ترین اصول اخلاقی ناظر به گفت و گو عبارت است از: ۱. پرهیز از لغو گویی: («قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ... الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ مومنون / ۱، ۳). ۲. حکیمانه سخن گفتن، و پرهیز از جدال بیهوده («ادْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ- وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَن»؛ نحل / ۱۲۵). ۳. صداقت و پرهیز از دروغگویی («لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ»؛ آل عمران/۶۱). و بالاخره در مرحله کدنویسی کدهای رفتاری از این قبیل باید تدوین و به مخاطبان آن ارایه شود: ۱. کامنتگذاران باید از درج اخبار دروغ خودداری کنند ۲. کامنتگذاران باید احترام دیگر اعضای گروه یا صفحه را حفظ کرده و از درج مطالب توهین آمیز بپرهیزند. ۳. کامنتگذاران باید از ایراد اتهام به دیگران پرهیز کرده و برای هر یک از مدعیات خود سند ذکر کنند. ۴. مدیران کانال یا صفحه بایستی از انتشار کامنت های نامناسب جلوگیری کنند.
لازم به ذکر است سومین نشست علمی از سلسله نشست ها و کرسی های علمی وبیناری پژوهشگاه قرآن و حدیث در راستای دومین همایش مجازی علوم انسانی – اسلامی پژوهش و فناوری با موضوع "ایده یابی قرآنی در دانش اخلاق؛ موردپژوهی اخلاق فناوری اطلاعات" همزمان با هفته پژوهش، با مشارکت معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجمع پژوهشگاه های علوم انسانی – اسلامی با ارائه و سخنرانی حجت‌الاسلام دکتر حسینعلی رحمتی، عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در روز یکشنبه ۲۱ آذر ماه از ساعت ۱۳ تا ۱۴:۳۰ به صورت وبیناری در سالن جلسات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، برگزار شد.
جهت دریافت فایل صوتی نشست بر روی لینک زیر کلیک کنید 👇
