نود و ششمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث منتشر شد

در این شماره از فصلنامه می خوانید:

• رویکرد‌های حلی در احادیث مشکل دال بر «جا شدن دنیا در تخم مرغ» / پوران میرزایی
• «حدیث مقاریض» تحلیل، نقد و بررسی رویکردها / سعید رهایی و محمد قربانی
• تاریخ‌گذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد / فاطمه دسترنج، علیرضا طبیبی و محمد دهقانی
• بررسی سندی و متنی روایت «لاتجتمع امتی علی الضلالة» / علی آهنگ، احمد ربانی خواه و مهدی آریان فر
• نقد روایی دیدگاه الحادی ریچارد داوکینز (مطالعه موردی اثبات خدا) / سید حسن بطحائی، علی عظیمی شندآبادی و رجب اکبرزاده
• تحلیل اندیشه‌های رجالی شیخ محمد عاملی در استقصاء الاعتبار / فریبا رضازاده کهنکی، زینب السادات حسینی و مهدی تقی زاده طبری
• شخصیت رجالی فزاری/ محمدعلی موحدی و محمدحسین حشمت پور

چکیده مقالات:

۱.رویکرد‌های حلی در احادیث مشکل

در چکیده مقاله «رویکرد‌های حلی در احادیث مشکل دال بر «جا شدن دنیا در تخم مرغ»» می‌خوانیم: «از جمله روایات مشکل در حوزه توحید، پاسخ معصوم(ع) به سوال از جا شدن دنیا در تخم مرغ، بدون تغییر حجم طرفین است که پی‌آوردِ آن مواجهه با دو مشکل اساسی است: یکی ممکن دانستن امر محال عقلی با تمثیل از جا شدن تصویر اجسام در چشم، که از نظر محتوایی با اصل سوال هم‌خوان نیست؛ دوم تعارض و دوگانگی در پاسخ به یک سوال واحد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ استنتاجی به تحلیل این احادیث پرداخته و دریافته است که دانشوران، تنها دلالت ظاهری روایاتی را می‌پذیرند که این امر را محال شمرده‌اند و روایاتی که با تمثیل مجازی از جا شدن دنیا در چشم، به حل مسئله پرداخته‌اند را، تاویل و یا انکار می‌کنند. در مقابل روایاتی که بر ممکن بودن این امر، با ایجاد تغییر در طرفین دلالت دارند بدون اظهارنظر باقی‌مانده‌اند که امروزه با نظریه‌های «هولوگرافیک» و «حذف فضای خالی اتم» در دانش فیزیک، می‌توان خوانشی جدید از آنها ارائه کرد، به گونه‌ای که ظاهر بعید این روایات را ممکن جلوه دهد و راه حلی برای رفع تعارض به شمار آید».

۲.تحلیل «حدیث مقاریض»

در طلیعه مقاله ««حدیث مقاریض» تحلیل، نقد و بررسی رویکردها» آمده است: «برخی احادیث، محتوایی بحث برانگیز و دیرفهم داشته و در زمرۀ «مشکل الحدیث» جای دارند و تلاش برای فهمِ صحیح آنها با رویکردهای متفاوتی همراه است. یکی از آنها، حدیث بریدن گوشت و پوستِ بدن یا لباس در برخورد با ادرار، میان بنی‌اسرائیل است. این روایت با الفاظی متفاوت اما با مفهومی تقریبا متحد در کتب روایی شیعه و سنی نقل شده است. نظرها پیرامون این حدیث را می‌توان به سه دستۀ عمدۀ پذیرش، انکار و توقف تقسیم نمود. تحقیق حاضر ضمن نقل و نقد آنها، متمایل به حمل حدیث بر معنای مجازی است تا مبالغه در مشقّت طهارت در میان بنی اسرائیل را برساند».

۳.تاریخ‌گذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد

چکیده این مقاله را می خوانیم : «معجزه» از مباحث مهم علوم قرآنی است که همواره کانون توجه عالمان دینی و متالّهان بوده و تفسیرهای مختلفی از حیث مفهوم، شروط و امکان تحقّق آن مطرح است. لذا با عنایت به عدم کاربرد این واژه در قرآن و اختلاف نظر در مورد استعمال آن در لسان احادیث، بحث در کیفیت پیدایش اندیشه‌ی اعجاز و استعمال واژه‌ی معجزه، ضرورتی انکار ناپذیر است. این مقاله با روش تاریخگذاری تحلیلی متن و إسناد، روایات حاوی کلمه‌ی «معجزه» را بررسی نموده است. تاریخ‌گذاری متن، حاکی از وجود تفاوت‌هایی در تحریرهای گوناگون روایات است و تاریخ‌گذاری سندی نشان می‌دهد «شیخ صدوق» به‌عنوان «حلقه‌ی مشترک» روایات «معجزه»، این کلمه را در کتب حدیثی خود آورده است. تاریخ‌گذاری ترکیبی متن و إسناد نیز حاکی از آن است که نمی‌توان ائمّه(ع) را ایده‌پرداز اصطلاح «معجزه» دانست، لذا ایشان به تأسّی از قرآن، در احادیث گوناگونی واژه‌های «آیات، بیّنات و براهین» را در این زمینه بکار برده‌اند.

۴.بررسی روایت «لاتجتمع امتی علی الضلاله»

در چکیده مقاله «بررسی سندی و متنی روایت «لاتجتمع امتی علی الضلاله»» آمده است: «روایت «لاتجتمع امتی علی الضلاله» که از طریق جوامع حدیثی اهل سنت نقل و انتشار یافته امروزه به عنوان سند اجماع فقهی در کنار کتاب و سنت و قیاس به کار می‌رود و از دیرباز سند رسمی مشروعیت عملکرد صحابه، به ویژه خلفای پس از پیامبر‌(ص) بوده است. دانشمندان اهل سنت در مناقشات کلامی همواره از این روایت برای ابطال احتجاجات دانشمندان شیعی سود برده­اند. این روایت به برخی از جوامع حدیثی متاخر شیعه نیز راه یافته است. در این مقاله با بررسی سندی روایت مزبور ضعیف بودن طرق مختلف نقل اثبات شده و با نگاه تاریخی و دلالی متن روایت، نه تنها مفید مفهوم اجماع و حقانیت آن دانسته نشده، که با وجود اضطراب و گونه­‌گونی متن، احتمال تصحیف یا جعل آن با وجود انگیزه‌های سیاسی برداشت شده است.»

۵.نقد روایی دیدگاه الحادی ریچارد داوکینز (مطالعه موردی اثبات خدا)

مؤلف مقاله در چکیده اینگونه عنوان کرده : خداباوری در غالب انسانها بر اساس فطرت و عقل و آموزه‌های ادیان الهی، همواره بوده است. عده‌ای با این باور که اعتقاد به خدا ریشه در ترس، جهل و یا وهم داشته، راه الحاد را در پیش گرفته‌اند. در این میان ریچارد داوکینز زیست‌شناس معاصر، اعتقاد به وجود خدا و امر ماورای طبیعت را یک پندار و توهّم می‌داند. پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که اصولا چه عواملی موجب سوق داوکینز به این رویکرد شده است و از نظر حدیثی چه نقدی بر آن وارد است؟ با وجود دلایل و شواهد عقلی و نقلی، چگونه اصل وجود خدا، یک پندار تلقی می‌شود؟ ادعای تبیین‌ناپذیری خدا، ادعای فقدان شواهد کافی بر وجود خدا و پندار شرور و کاستی در جهان، از جمله عوامل گرایش وی به این مسأله است که در این پژوهش با توجه به دلایل و شواهد عقلی و نقلی و با روش تحلیلی انتقادی در پردازش داده‌ها، مشخص می‌گردد که هیچ یک از این ادعاها نمی‌تواند موجب الحاد شود. بر اساس متون حدیثی، خدا از آن جهت اثبات می‌شود که فاقد تبیین تجربی و شواهد حسی است. بررسی و نقد ادعاهای داوکینز در کتاب «پندار خدا» و بر اساس آیات قرآن بویژه روایات معصومان از نویافته‌های این پژوهش می‌باشد.

۶.تحلیل اندیشه‌های رجالی شیخ محمد عاملی در استقصاء الاعتبار

در چکیده این مقاله آمده : بی‌تردید، مباحث رجالی سهم بسزایی در اعتبارسنجی روایات دارند، اما اختلاف دیدگاه‌های عالمان در برداشت از تعابیر رجالیان متقدم، گاه نیل به حقیقت را دشوار ساخته است. تبیین اندیشه‌های رجالی شیخ محمد عاملی نواده شهید ثانی که از مدققان فن است، می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد. نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین برخی دیدگاه‌های خاص وی در حوزه اعتبارسنجی روایات و علم رجال می‌پردازد. بنا به یافته‌های پژوهش، شیخ عاملی توصیفاتی را که در کتب رجالی متقدم، ذیل نام راوی فرعی مطرح‌شده، به راوی اصلی برمی‌گرداند؛ طرق شیخ طوسی به احمد بن محمد اشعری را معتبر می‌داند؛ وکالت را فقط در شرایط خاص دال بر وثاقت وکیل دانسته، درحالی‌که برای متأخران، احراز این شرایط اغلب امکان‌پذیر نیست؛ قائل به تفصیل در معنای «خیر» شده و آن را مفیدِ مدح می‌داند؛ همچنین، با اقامه شواهد و مدارک، استثنائات ابن‌ولید را در نوادر الحکمه موجب قدح راوی نمی‌انگارد؛ که دو دیدگاه آخر ایشان قابل نقد هستند.

۷.شخصیت رجالی فزاری

چکیده مقاله : فزاری، محدث سده‌ی سوم بغداد، جایگاه قابل اعتنایی در انتقال میراث حدیثی امامیه به سایر مدارس آن دوران، در مباحثِ کلامی، به ویژه در مساله مهدویت و غیبت دارد. وی از سوی پاره‌ای از رجالیانِ متقدم به کذب و غلو متهم شده و استثنای او از أسانید نوادر الحکمه، در کنار معضلات دیگر، قول به ضعف او را شهرت بخشیده است. این امر در حالی است که او از توثیقات عام و خاصِ قابل اعتنایی نیز بهره‌مند است. همین تشتت آراء درباره‌ی او، و اهمیت گزارش‌هایِ فزاری در مباحث کلامی، شناختِ دقیق‌ترِ شخصیتِ رجالی او را ضرورت می‌بخشد. ناتمامی قریب به اتفاق ادله‌ی ضعف او، در کنار شواهد دردسترس از صحت مذهب و حُسن حال وی، قول به ضعف او را با انصراف جدی همراه می‌کند. کثرت روایت اجلای امامیه از او در کنارِ توثیقِ مباشران وی و آگاهی معدّل از تضعیفات مربوط به او، قول به وثاقت او را رجحان می‌دهد.

علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به سایت فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم حدیث» به نشانی اینترنتی hadith.riqh.ac.ir مراجعه کنند.