أنَّ الَّذی عِندَهُ عِلمُ الکِتابِ عَبدُ اللّه بنُ سَلامٍ، فَقالَ: إنَّما ذٰلِکَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ.^۱

۰.به ابو جعفر (امام باقر() گفتم: مى‏پندارند کسى که دانش کتاب نزد اوست، عبد اللّه‏ بن سلام است. فرمود: «او فقط على بن ابى طالب( است».

گستره علوم امام علی( بس گسترده‏تر از آن است که در این مجال، توان طرح آن باشد؛^۲ لیکن به تناسب آیه مورد بحث، مناسب است اشاره‌ای کوتاه به این گستره داشته باشیم.

علی علیه السلام علاوه بر دریافت و درک الهام‌گونه معارف و حکمت‏ها از خداى متعال و بهره‏مندى از این لطف الهى، در مکتب پیامبرى تربیت یافت که اهتمام فراوانى به آموزش او داشت،^۳ چنان که با اختصاص دادن ساعاتى از روز به این کار، هزار باب علم را به وى آموخت.^۴ على( دروازه دانش و حکمت پیامبر صلی الله علیه و آله^۵ و خزانه‏دار^۶ این معارف بود و آنچه را که یک انسان کامل باید بداند، از آن پیامبر بزرگ الهى به ارث برد.^۷ ایشان آنچه مى‏شنید، فراموش نمى‏کرد و از سهو و نسیان و خطا دور بود.^۸

امام باقر( در این باره مى‏فرماید:

۰.پیامبر خدا به امیر مؤمنان فرمود: هر آنچه را به تو املا مى‏کنم، بنویس.^۹ على( گفت: اى پیامبر خدا! آیا از فراموشکارى من بیم دارى؟ فرمود: از فراموشى تو بیم ندارم؛ چون از خدا خواسته‏ام که تو را حفظ کننده قرار دهد و

است. چیزی که هست، معرفت (شناخت) قرآن، مراتب متعدّد و فراوانی دارد که هر انسان باانصافی اگر دیده عقلش کور نباشد و از پایین‌ترین مراتب آشنایی با این کتاب برخوردار گردد، شهادت می‌دهد که این سخن، ساخته انسان نیست؛ بلکه گفته آفریدگار جهان است.

از سوی دیگر، هر چه آشنایی با ظاهر و باطن قرآن بیشتر شود، معرفت به حقّانیت و رسالت خاتم پیامبران افزون‌تر می‌گردد و شهادت چنین عالِمی، از اعتبار بیشتری برخوردار می‌شود تا برسد به بالاترین مراتب معرفت به باطن قرآن، که اگر کسی به این قلّه معرفت دست یافت، دانش همه چیز، نزد او خواهد بود و از جمله دانش همه کتاب‌های آسمانی. امام علی علیه السلام نیز به دلیل آن که از چنین دانشی برخوردار است، در واقع به عنوان بزرگ‌ترین شاهد رسالت در قرآن از او یاد شده است و همه روایاتی که تأکید دارند^۱ در آیه مورد بحث، منظور از «کسی که دانش کتاب نزد اوست»، امیر مؤمنان است، ناظر به این معنا هستند، مانند: روایت ابو سعید خُدری که می‌گوید:

۰.سَأَلتُ رَسولَ اللّه صلی الله علیه و آله عَن قَولِ اللّهِ... (قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدَاً بَيْنِى وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ ٱلْكِتَابِ) قالَ: ذاکَ أخی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ.^۲

۰.از پیامبر خدا در باره سخن خداوند عز و جل: (و کسی که دانش کتاب نزد اوست) پرسیدم؟ فرمود: «او برادرم علی بن ابی طالب است».

و یا سخن امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السلام که در باره این آیه مى‏فرماید:

۰.أنا هُوَ الَّذی عِندَهُ عِلمُ الکِتابِ.^۳

۰.کسى که نزد او دانش کتاب است، منم.

و یا روایتی را که قُرطبى، مفسّر اهل سنّت، از عبد اللّه‏ بن عطا نقل کرده که:

۰.قُلْتُ لِأَبی جَعفَرِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبَ رَضِیَ اللّهُ عَنهُم: زَعَموا