فرموده: (میان من و شما، گواهی خدا بسنده است و آن کس که دانش کتاب نزد اوست). سوگند به خدا که تمام دانش کتاب نزد علی علیه السلام بود.

گفتنی است بر پایه شماری از روایات،^۱ این دانش گسترده به امیر مؤمنان علیه السلام اختصاص ندارد؛ بلکه همه اهل بیت عصمت علیهم السلام از آن برخوردارند. البتّه امام علی علیه السلام، سَرور اهل بیت و برترینِ آنها پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است. در حدیثی از امام باقر علیه السلام در تبیین آیه مورد بحث آمده است که:

۰.إیّانا عَنیٰ، و عَلِیٌّ أوَّلُنا و أفضَلُنا و خَیرُنا بَعدَ النَّبِیِّ.^۲

۰.[خداوند از کسی که «دانش کتاب» نزد اوست،] ما را قصد کرده است و علی، اوّلین و برترین و بهترینِ ما پس از پیامبر خداست.

نکته

این نکته قابل تأمّل است که با دقّت در شماری از روایات،^۳ حدّ اقل به عنوان یک احتمال می‌توان گفت که «کتاب مبین» و «اسم اعظم»، همان باطن قرآن کریم است که دانش آن، ویژه پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان رسالت است. در این صورت، نظریّه اوّل و دوم به یک نقطه می‌رسند؛ بلکه می‌توان گفت هر سه نظریّه یکی می‌شوند؛ زیرا کسی که از چنان دانش گسترده‌ای ـ که بِدان اشارت رفت ـ برخوردار باشد، عالِم به همه کتب آسمانی نیز هست، همان گونه که در شماری از روایات^۴ به این معنا تصریح شده است.

نظریّه نهایی

با در نظر گرفتن مطالبی که ارائه شد، بویژه در صورت پذیرفته شدن نکته اخیر، می‌توان میان سه نظریّه‌ای که به آنها اشاره شد، بدین سان جمع کرد که مقصود از «کتاب»، قرآن

سَرور شما امیر مؤمنان فرموده است: (قُلْ کَفى‏ بِاللهِ شَهیداً بَینی‏ وَ بَینَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ؛ بگو: خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است، کافی‌اند که میان من و شما گواه باشند)^۱ و فرمود: (وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ؛ هیچ تَر و خشکى نیست، مگر این که در کتاب روشنى [ثبت‏] است).^۲

۰.و فرمود: (وَ کُلَّ شَی‏ءٍ أَحْصَیناهُ فی‏ إِمامٍ مُبینٍ؛ هر چیزى را در کارنامه‏اى روشن برشمردیم) ^۳.^۴

اگر این آیات را در کنار هم بگذاریم، به این نتیجه می‌رسیم که «کتاب»، همان «کتاب مبین» است و «امام مبین» شخصی است که دانش کتاب مبین نزد اوست. در ادامه روایت یاد شده، امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

۰.وَ عِلْمُ هٰذَا الکِتابِ عِندَهُ.^۵

۰.دانش این کتاب، نزد امیر مؤمنان است.

در گزارشی دیگر از عبد اللّٰه بن بکیر آمده که او می‌گوید:

۰.کُنتُ عِندَهُ فَذَکَروا سُلیمانَ وما اُعطِیَ مِنَ العِلمِ وما اُوتِیَ مِنَ المُلکِ، فَقالَ لی: وما اُعطِیَ سُلَیمانُ بنُ داوودَ؟ إنَّما کانَ عِندَهُ حَرفٌ واحدٌ مِنَ الاِسمِ الأَعظَمِ، وصاحِبُکُمُ الَّذی قالَ اللّهُ: (قُل کَفَیٰ بِاللهِِ شَهیدَاً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ) وکانَ وَاللّهِ عِندَ عَلِیٍّ عِلمُ الکِتابِ.^۶

۰.نزد امام صادق علیه السلام بودم. عدّه‌ای داستان سلیمان و دانش و حکومتی را که به او داده شده بود، مطرح کردند. امام به من فرمود: «به سلیمان چه چیزی داده شده بود؟» و سپس خود به این سؤال، پاسخ داد و فرمود: «نزد وی، تنها یک حرف از اسم اعظم بود؛ [ولی] مولای شما کسی است که خداوند [در باره او]