عنایت‌ها و کرامت‌هاى خویش و از جمله نزول ملائکه و وحى بر آنان قرار مى‏دهد.

در پایان این بخش، توجّه به دو مطلب، ضرور است:

رابطه عصمت با توفیق

در تعدادى از روایات اسلامى، عصمت به عنوان موهبتى الهى تفسیر شده است، از جمله در احادیث زیر:

۱. حسین اَشقر مى‏گوید: به هشام بن حکم گفتم: منظور شما از این که مى‏گویید جز معصوم نمى‏تواند رهبرى امّت را به عهده بگیرد، چیست؟ هشام پاسخ داد: من این موضوع را از امام صادق علیه السلام پرسیدم. ایشان فرمود:

۰.اَلْمَعْصُومُ هُوَ الْمُمْتَنِعُ بِاللّهِ مِنْ جَمیعِ مَحارِمِ اللّهِ.^۱

۰.معصوم، کسى است که به [توفیق] خدا از تمام گناهان، مصونیت دارد.

۲. امام على علیه السلام فرمود:

۰.مَنْ اُلْهِمَ الْعِصمَةَ أمِنَ الزَّلَلَ.^۲

۰.به هر کس عصمت الهام شود، از لغزش‏ها در امان می‌ماند.

این روایات با مطالبى که در زمینه ریشه‏یابى عصمت، در این بخش گفته شد، منافات ندارد؛ زیرا عصمت به توفیق خداى متعال نیز ـ همان گونه که در روایات آمده ـ مطلبى مورد قبول است؛ زیرا عصمت نیز مانند سایر پدیده‏هاى هستى، مستند به آفریدگار جهان است و بدون تردید، به توفیق اوست که شخص معصوم، از ارتکاب گناه و اشتباه، مصونیت مى‏یابد.

مسئله مورد بحث ما این است که منشأ و ریشه این لطف و توفیق چیست؟ هدایت و گم‌راهى، مانند همه پدیده‏ها با خدا در ارتباط‌اند و خداوند، هر کس را بخواهد، هدایت و هر کس را بخواهد، گم‌راه مى‏کند؛ ولى منشأ اصلى آن، خود انسان است. خداوند

را از هر طرف با دژ تقوا و ملکه عصمت، احاطه مى‏کند تا به خطا و گناه مبتلا نگردد.

نکته دقیق و قابل توجّه، آن است که این عصمت که قبل از رسیدن به مرتبه «تقوا» و «یقین» است، با آن عصمت که در نتیجه تقوا و یقین حاصل مى‏شود، تفاوت دارد و در حقیقت، عصمت دوم، نتیجه عصمت اوّل است. با این بیان، فلسفه عصمت از اشتباه نیز روشن مى‏گردد، بدین گونه که خداوند، افرادى را که مى‏خواهد به عنوان رهبر و امام سایر انسان‌ها انتخاب کند، با توجّه به حسن انتخاب آنها و با توجّه به این که مى‏خواهد رهبرىِ دیگران را به آنها بسپارد، ضرورتاً آنها را از اشتباه حفظ مى‏کند.

به هر حال، توفیق و مصونیت مورد بحث، به میزان حسن انتخاب انسان، افزون و یا کم مى‏گردد و به فرموده امام صادق علیه السلام:

۰.إنَّما قَدَّرَ اللّهُ عَوْنَ الْعِبادِ عَلىٰ قَدْرِ نِیّاتِهِم؛ فَمَنْ صَحَّتْ نِیَّتُهُ تَمَّ عَوْنُ اللّهِ لَهُ، وَ مَن قَصُرَتْ نِیَّتُهُ قَصُرَ عَنْهُ الْعَوْنُ بِقَدْرِ الَّذی قَصَّرَ.^۱

۰.همانا خداوند، یارى رساندن به بندگان را [در مسیر تکامل] به اندازه نیّت (و اراده و انتخاب) آنها مقدّر کرده است. پس کسى که نیّت خود را صحیح کرد، امداد خدا براى او کامل است و کسى که در نیّت خود کوتاهى کرد، یارى خداوند به میزان کوتاهى او از وى دریغ مى‏گردد.

همچنین امام على علیه السلام فرمود:

۰.عَلى قَدْرِ النِّیةِ تَکونُ مِنَ اللّهِ الْعَطِیَّةُ.^۲

۰.عطاى خداوند، به اندازه نیّت [و حسن انتخابِ] انسان است.

آنچه پاسخ ما به اشکال مزبور را به صراحت تأیید مى‏کند، جملاتى است که در طلیعه دعاى ندبه واقع شده است. در آغاز این دعا، سخن از پیمانى به میان آمده که خداوند با دوستان خود بسته است. سپس با صراحت، این معنا بیان شده که وقتى خداوند دانست که آنان در آینده زندگى، به این پیمان وفادار مى‏مانند، آنها را مشمول