در کتاب مثنوى طاقدیس، خطر عادت‌هاى زشت، ضمن داستانى زیبا به تصویر کشیده شده است:

هر چند در این جا نمى‏خواهیم به تفصیل در باره تفسیر تقوا بحث کنیم، لیکن باید گفت: تقوا به معناى پرهیز از گناه نیست؛ بلکه به معناى ملکه‏اى است که موجب مصونیت انسان از ابتلا به گناه مى‏شود، همچنان که «عدالت» که شرط قاضى، امام جماعت و مجتهد است، به معناى ترک گناهان نیست؛ بلکه به معناى ملکه عدالت و حفظ خود از گناه است. بنا بر این، «تقوا» و «عدالت»، مرتبه‏اى از عصمت هستند و «عصمت مطلق» عبارت است از همان شدّت ملکه تقوا و عدالت. از این رو، امام على علیه السلام فرمود:

۰.بِالتَّقوىٰ قُرِنَتِ الْعِصمَةُ.^۱

۰.تقوا و عصمت، همراه یکدیگرند.

بر این اساس، ریشه تقوا، ریشه عصمت نیز هست. حال، باید بررسى کنیم که ریشه سه ویژگی «عدالت»، «تقوا» و «عصمت» چیست؟

تا این جا بدین نتیجه رسیدیم که عدالت و تقوا و عصمت، عبارت‌‏اند از یک حالت روحى و روانى پایدار و استوار که موجب مصونیت و حفظ انسان از ابتلا به گناه مى‏شود. پس براى ریشه‏یابى عصمت باید دید که ملکات نفسانى چگونه در آدمى پدید مى‏آیند و چگونه یک صفت در انسان ملکه مى‏شود؟

به طور کلّى، ملکه‏هاى نفسانى در نتیجه تکرار یک عمل خاص پدید مى‏آیند، چه آن عمل، زشت باشد و چه زیبا. براى مثال، اگر انسان مدّتى قمار کند یا دروغ بگوید و...، این اعمال زشت، کم‏کم به صورت عادت و ملکه، پایدار روح مى‏شود، تا آن جا که دیگر ترک آنها، عادتاً براى وى امکان‏پذیر نخواهد بود. امام على علیه السلام می‌فرماید:

۰.أسْوَأُ النّاسِ حالاً مَنِ انْقَطَعَتْ مادَّتُهُ وَ بَقِیَتْ عادَتُهُ.^۲

۰.سیاه‌روزترین مردم، کسى است که مادّه (ریشه) او قطع شده و عادت او باقى است.