۰.وَ اللّهِ! إنّا لَنَحنُ أهلُ الذِّکرِ، نَحنُ أهلُ العِلمِ، وَ نحنُ مَعدِنُ التَّأویلِ وَ التَّنزیلِ، وَ لَقَد سَمِعْتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ: ”أنا مَدینةُ العِلمِ وَ عَلِیُّ بابُها؛ فَمَنْ أرادَ العِلمَ فَلْیَأتِهِ مِن بابِهِ".^۱

۰.به خدا سوگند، ما اهل ذکر هستیم. ما اهل دانش هستیم. ما معدن تأویل و تنزیل هستیم. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «من، شهر دانش هستم و علی، دروازه آن است. هر که خواهان دانش است، باید از درِ آن وارد شود».

با عنایت به آنچه در تفسیر آیه بیان شد، تفسیر «اهل ذکر» در این روایات به اهل بیت علیهم السلام، منافاتی با تطبیق آن بر علمای اهل کتاب ندارد؛ زیرا پیام آیه در ارجاع جاهل به عالم، ویژه امر خاصّی نیست و به اصطلاح، لسان آیه در این ارجاع جاهل به عالم، تخصیص‌بردار نیست و علمای اهل کتاب، تنها مصداقی از این عام هستند، آن هم در موردی خاص، یعنی موضوع جنس پیامبران سَلَف و این که آنان نیز فرشته نبودند، بلکه مردانی بودند که خداوند سبحان، بر آنان وحی می‌فرستاده است.

پاسخ به دو سؤال

۱. در روایتى از امام رضا علیه السلام نقل شده است که آن امام بزرگوار بر کسانى که مصداق آیه را علماى یهود مى‏دانند، خُرده مى‏گیرد. ایشان مى‏فرماید:

۰.سُبحانَ اللّهِ! وَ هَلْ یَجُوزُ ذٰلِکَ؟ إذَنْ یَدْعُونا إلىٰ دِینِهم وَ یقولونَ: هُوَ أفضَلُ مِن دینِ الإسلامِ.

۰.سبحان اللّه‏! مگر چنین چیزى ممکن است!؟ اگر ما به علماى یهود و نصارا مراجعه کنیم، به یقین، ما را به دین خود، دعوت مى‏کنند و می‌گویند: دین ما از اسلام برتر است.

آن‏گاه فرمود: «اهل ذکر، ما هستیم».^۲

سؤال این است که این روایت، به حسب ظاهر، رجوع به اهل کتاب را به طور مطلق،

۰.ذکر، محمّد صلی الله علیه و آله است و ما، اهل او (اهل الذکر) و مرجع سؤالات هستیم.^۱

نیز از ایشان نقل شده که فرمود:

۰.«ذِکر»، دو معنى دارد: قرآن و محمّد صلی الله علیه و آله، و به هر دو مفهوم، اهل ذکر، ما هستیم. امّا ذکر به معناى قرآن، خداوند مى‏فرماید: (و أنزَلنا إلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَینَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إلَیهِم؛ بر تو قرآن را نازل کردیم تا آنچه را براى مردم نازل شده است، برایشان بیان کنى) و این سخن پروردگار که (إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْأَلُونَ؛ و قرآن، سبب بلند آوازه گشتن تو و قوم توست و زودا که بازخواست شوید). امّا ذکر به معناى محمّد صلی الله علیه و آله در سوره طلاق آمده است: (فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الأَلبابِ الَّذینَ آمَنوا قَد أنزَلَ اللهُ إلَیکُم ذِکرًا رَسولًا یَتلُو عَلَیکُم آیاتِ اللّهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخرِجَ الَّذینَ آمَنوا وعَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إلَى النّورِ؛ پس اى خردمندانى که ایمان آورده‏اید! از خدا بترسید. خدا، قرآن را بر شما نازل فرموده است و پیامبرى که آیات روشن خدا را برایتان مى‏خواند تا کسانى را که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‏اند، از تاریکى به روشنایى در آورد).^۲

در بسیارى از تفاسیر و کتاب‏هاى اهل سنّت نیز روایاتى به همین مضمون مى‏خوانیم. از جمله ابن جریر طبری از امام باقر علیه السلام نقل کرده که فرمود:

۰.نحنُ أهلُ الذکر.^۳

۰.ما اهل ذکر هستیم.

ابن جریر، همچنین از جابر بن یزید جُعفی نقل کرده که چون این آیه نازل شد، علی بن ابی‌طالب علیه السلام فرمود:

۰.نَحنُ أهلُ الذِّکرِ.^۴

۰.ما اهل ذکر هستیم.

همچنین از علی علیه السلام نقل کرده‌اند در پاسخ کسی که در باره این آیه پرسید، فرمود: