مسائل احکام فرعی، مانند نماز و روزه و... پرسیده شود. از این رو، با این که سؤال‌کننده، چند بار سؤال خود را مى‏پرسد، پیامبر صلی الله علیه و آله با روى‌گردانى از وى، ناخرسندى خود را از طرح این گونه مسائل، اظهار مى‏کند!

۲. پیامبر( تأیید نموده که نهى از منکر زمامداران جامعه اسلامى و مبارزه با فساد و ستم آنان، جایز نیست و در حقیقت، مى‏خواهد بگوید که وظیفه امر به معروف و نهى از منکر و مبارزه با ستم، براى غیرِ طبقه حاکمان بر جامعه، تشریع و وضع شده است. بنا بر این، اگر زمامدارى حقوق مردم را پایمال کرد، نباید با او مخالفت کنند؛ بلکه موظّف‌اند حرف او را بشنوند، زیرا آنان، مسئول کارهاى خویش‌اند و شما نیز مسئول کارهاى خود هستید.

این مضمون، به صورت‏هاى دیگرى نیز نقل شده است؛^۱ امّا کدام منطق و عقلى مى‏تواند بپذیرد اطاعت از شخصى مانند یزید، در کنار اطاعت خدا و رسول، واجب است؟!

ایراد آشکار این باور، سبب شده برخی چون زمخشری، آن را باطل بدانند^۲ یا دستِ کم بگویند: اطاعت از سلاطین و صاحبان قدرت، مشروط به عدم فرمان آنان به معصیت کردن خداوند است.^۳

فخر رازی نیز با تأکید بر نظر خود، در نقد این باور می‌نویسد:

۰.فکانَ حَمْلُ «أُولی الأمر» الّذی هو مَقرونٌ بِالرسولِ، على المَعصومِ أولى مِن حمْلِه على الفاجِرِ الفاسِقِ.^۴

۰.تفسیر «اُولی الأمر» که در کنار رسول آمده، به شخص معصوم، بهتر است تا این که آن را به [زمامداران] فاجر و فاسق، تفسیر کرد.

نقد نظریه دوم

فخر رازی، بعد از بیان لزوم عصمت اولو الأمر، در تبیین مصداق آنان مى‏گوید: مصداق

۵. به صحابیان پیامبر صلی الله علیه و آله گفته می‌شود؛^۱

۶. منظور، فرماندهان سپاه اسلام هستند.^۲

نقد نظریه نخست

این نظریه، که بیشتر اهل سنّت، آن را پذیرفته‏اند، بدین معناست که اطاعت از هر کس که به هر طریقى زمام امور جامعه اسلامى را به دست گرفته، واجب است و قیام بر ضدّ او، جایز نیست و شکستن بیعتش حرام است. مستند این فتوا و دیدگاه، روایاتى ساختگى^۳ مانند این سخن است:

۰.شخصى به نام سلَمة بن یزید، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید: اگر زمامدارانى بر ما حکم رانند که حقّ خود را از ما طلب کنند، ولى از دادن حقوق ما امتناع ورزند، چه وظیفه‏اى داریم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله با شنیدن این سخن، روى از او برگرداند! سلمه، دوباره پرسش خود را تکرار کرد. این بار، یکى از حاضران به نام اشعث بن قیس، وى را به عقب کشید و گفت: «اِسْمَعُوا وَ أطیعُوا، فإنَّما علیهم ما حُمِّلُوا وَ علیکم ما حُمِّلْتُم؛ حرف آنها را بشنوید و اطاعتشان کنید که آنها، مسئول کار خویش‌اند و شما، مسئول کارهاى خود هستید».^۴

در روایت دیگری آمده است: پس از این که اشعث، او را به عقب کشید، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

۰.حرف آنها را بشنوید و از آنها اطاعت کنید که آنها، مسئول کار خویش هستند و شما، مسئول کار خود هستید.^۵

چنان که مى‏بینید، این سخن مى‏خواهد دو مطلب را در اذهان مردم، جاى‏گیر کند:

۱. پاسخ‏گویى به مسائل سیاسى در شأن پیامبر خدا( نیست! از پیامبر صلی الله علیه و آله باید تنها