۱. نزول آیه تبلیغ در آغاز بعثت

برخی گفته‌اند: آیه تبلیغ در ابتدای بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله به منظور استوار نمودن ایشان در تبلیغ دین و ابلاغ رسالت، نازل شده است. ابن ادریس شافعى، در توجیه این سخن مى‏نویسد:

۰.پیامبر صلی الله علیه و آله پس از دریافت اوّلین آیات الهى، از برخورد مشرکان و تکذیب آنها در هراس و تردید بود. آیه یاد شده براى استوار سازى آن بزرگوار در تبلیغ دین، نازل شد و حمایت خداوند را از او اعلام نمود.^۱

وی سپس براى تأیید این نظریه، گفتار حسن بصرى را شاهد آورده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است:

۰.چون خداوند مرا به رسالت برانگیخت، از آن جهت که مى‏دانستم مرا تکذیب خواهند کرد و شکنجه خواهند داد، روزگارى دست نگه داشتم، تا خداوند، این آیه را فرستاد.^۲

این ادّعا و شاهد آن به دلائل زیر، قابل خدشه و مردود است:

الف ـ ابن ادریس و حسن بصری، در این ادّعا تنها هستند. افزون بر این که روایت حسن بصرى، مُرسَل و لذا غیر قابل اعتماد است.

ب ـ دلائلى که اثبات مى‏کند سوره مائده در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است^۳ و نیز اجماع مفسّران بر مدنی بودن این سوره، ادّعاى آنها را رد مى‏کند.^۴ همچنین ادّعای نزول جداگانه این آیه قبل از نزول سوره مائده، در اوائل بعثت، پذیرفتنی نیست؛ چرا که عادتاً نمی‌توان پذیرفت آیه‌ای از قرآن، سال‌ها رها باشد و به شکل تک‌آیه و مجهول السوره، قرائت شود.^۵

ج ـ با اندکی تأمّل در مضمون آیه، به روشنی می‌توان دریافت که مقصود از آن، ابلاغ

مسلمانان به حساب نمى‏آمدند، چه مسئله مهمّى موجب نزول آیه‏اى با این لحن شده بود؟

بر پایه روایات متعدّد و متواتر، با آیه شریف، ابلاغ ولایت و معرّفى جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله، از وى خواسته شده بود تا در آخرین سال حیات و آخرین سفر حج، در حضور بیش از یکصد هزار نفر از مسلمانان، بدون واهمه و هراس، جانشین پس از خود را معرّفی کند. با وجود تعصّبات محدّثان و تاریخ‌نویسان اهل سنّت و اصرار آنها بر محو یا کم‌رنگ ساختن این سبب نزول و روایات مربوط به آن، احادیث بسیارى در کتاب‌های آنان، گویاى این واقعیت هستند.

این آیه شریف، نه تنها بر اهمّیت ولایت و امامت امام علی علیه السلام تأکید نموده و آن را همسان رسالت قلمداد کرده است، بلکه منکران آن را کافر معرّفى کرده و از هدایت الهی محروم دانسته است.

واژگان

«بَلَغَ» از مصدر بُلوغ، به معناى رسیدن به نقطه پایانی است. از این رو، «بلوغ»، بار معنایی خاصی دارد که با «وصول (رسیدن)» متمایز است.^۱ بنا بر این، فعل امر «بلِّغ»، یعنی به مقصد برسان. «عَصَمَ» نیز از مادّه «عِصمت» به معناى نگه‌داشتن و حفظ نمودن است.^۲

وجوهی در باره سبب نزول

برخى از مفسّران اهل سنّت، براى نزول آیه تبلیغ، وجوهى ذکر کرده‏اند که در واقع، تحریف معنوى آیه است. این افراد از روایات فراوان و منابع متعدّد در باره این آیه، روى گردان شده‌اند و به سخنان ضعیف و بى‌پایه، روى آورده یا با تعصّب و عناد، همه حقایق این آیه را تکذیب کرده‏اند. به برخى از اظهار نظرها در باره سبب نزول این آیه، اشاره مى‏کنیم: