315
کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام

است و عبارت (وَهُمْ رَاكِعُونَ)، بیانگر حالت زکات دادن است، نه این که صفت سومِ مؤمنان باشد، چرا که اقامه نماز بیان شده و لذا تکرار غیر مفید، لازم می‏آید.۱

۴. معناى «ولایت». کلمه «ولی»، در لغت به سه معنا به کار رفته است:

الف ـ اولىٰ به تصرّف کسى که بر دیگرى ولایت دارد، نه تنها مى‏تواند در کارهاى مربوط به او نظر بدهد، بلکه اختیار دارد در امور او تصرّف کند.

ب ـ ناصر و مددکار. وقتى گفته شود: «کسى، ولىّ فلان شخص است»، یعنى یار و مددکار اوست.

ج ـ محب و دوست. کسى که ولىّ شخص دیگرى است، یعنى علاقه‏مند بدوست و به آن شخص، محبّت مى‏کند.

منظور از «ولىّ» در آیه، همان معناى اوّل است، یعنی امیر مؤمنان علیه السلام مانند خدا و رسول صلی الله علیه و آله مى‏تواند در باره امور مردم، دخالت، تصرّف و تصمیم‏گیرى کرده، بر آنان حکومت کند. دلیل این ادّعا، آن است که اوّلاً معناى دوم و سوم با مفهوم حصر در آیه، سازگار نیست؛ زیرا دلیلى ندارد که قرآن کریم، تأکید کند تنها برخى از مؤمنان، دوستدار یا یاور شما هستند؛ امّا دیگر مؤمنان واقعی که در رکوع زکات نداده‌اند، دوست و یاور شما نیستند.ثانیاً در صورتى که معناى آیه، تأکید بر لزوم دوستى و یارى افراد خاصّى از مؤمنان باشد، این آیه با آیات و روایاتى که تأکید دارند همه اهل ایمان، دوست و یاور یکدیگرند و همه با هم برادرند و باید با هم تعاون داشته باشند، مانند (وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ)۲ و (إِنَّمَا ٱلْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ)۳ تنافى دارد.

۵‌. مفرد آمدن واژه «ولیّ» در آیه، برای بیان این است که تنها یک ولی و ولایت (به معنای سرپرستی و حق تصرّف) در عالم وجود دارد و آن، ویژه خداوند است و

1.. مجمع البیان: ج‏۳ ص۳۲۶ ـ ۳۲۷.

2.. توبه: آیۀ ۷۱.

3.. حجرات: آیۀ ۱۰.


کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
314

سبب نزول این آیه را داستان خاتم‌بخشی علی بن ابی طالب علیه السلام معرّفی می‏کنند، جایی برای تمسّک به چند روایتی که ذیل آیه ۵۵ وارد شده و سبب نزول آن را عبادة بن صامت می‌دانند،۱ نمی‏ماند.

تفسیر

در تفسیر آیه، چند نکته قابل توجّه است:

۱. سیاق آیات قبل و بعد. آیات قبل از آیه ولایت و بعد از آن را که از ولایت کفّار و اهل کتاب نهی می‏کنند، نمی‏توان با این آیه، دارای سیاق واحد دانست؛ چرا که اوّلاً اسباب نزول هر دسته با دیگری تفاوت دارد و ثانیاً به تعبیر علّامه طباطبایی، به صرف قرار گرفتن آیات در پی هم یا حتّی با وجود مناسباتی معنایی، میان آیات، نمی‏توان حکم به نزول یک‌باره چند آیه نمود و آنها را دارای سیاق واحد خواند.۲

۲. دلالت (انّما) بر انحصار. کلمه (إنّما) که آیه با آن شروع مى‏شود، در زبان عربى، انحصار را مى‏رساند، یعنى حصری که در این آیه هست، حصرِ افراد است و ولایت، شامل همه افراد نیست؛ بلکه ولایت، تنها منحصر به خدا و رسول او و مؤمنانى است که نماز مى‏گزارند و در حال رکوع، زکات مى‏دهند. به عبارت دیگر، خداوند بیان مى‏دارد که ولىّ شما، سه کس بیشتر نیستند: خدا، رسول او، و کسانى که ایمان آورده و نماز را بر پاى مى‏دارند و در حال نماز، زکات مى‏پردازند.

۳. معنای «رکوع» در آیه. رکوع در لغت، شکل و وضعیت خاصّى در انسان، یعنى خمیدگى است و مجازاً به معناى خضوع نیز به کار می‌رود؛ امّا حمل آیه بر معنای مجازی، بدون دلیل، جایز نیست.۳ بنا بر این، «رکوع» در آیه، به معناى «رکوع» در نماز

1.. تعداد این روایات، سه روایت است که به نقل از اسحاق بن یسار، عطیّة بن سعد و عطیّۀ عوفی از ابن عبّاس نقل شده‌اند. برای مشاهدۀ روایات، ر. ک: تفسیر الطبری: ج۶ ص۳۸۸ ـ ۳۸۹، تفسیر الثعلبی: ج۴ ص۷۹، تفسیر ابن أبی حاتم: ج۴ ص۱۱۶۳.

2.. المیزان فی تفسیر القرآن: ج‏۶ ص۶.

3.. ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن: ج۳ ص۵۶۲.

  • نام منبع :
    کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ با همکاری مهدی کمانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31064
صفحه از 593
پرینت  ارسال به