تابلویی می‏نویسند: «خطر!» و گاه تابلویی با یک مثلث قرمز رنگ، نصب می‏کنند. تابلوی اوّل، با دلالت لفظی بیانگر خطرناک بودن جاده است و تابلوی دوم با دلالت غیر لفظی، هر دو یک مدلول و معنا را افاده می‏کنند. اعلام و هشدار الهی نیز، گاه لفظی است و گاه غیرلفظی. لفظیِ آن، همین آیات نخستین سوره برائت است؛ امّا برائت از اهل شرک، گاه غیر لفظی و نمادین است، نظیر دلالت وجودی یک شخص بر برائت از مشرکان. وقتی شخصی رفتار و گفتار وکردارش، توحید و نفی شرک باشد، نماد برائت از مشرکان می‌شود. بنا بر این، وجود مقدّس پیامبر صلی الله علیه و آله یا امیر مؤمنان علیه السلام، مصداق اتم و بارز اذان و اعلام الهی مبنی بر بیزاری از مشرکان خواهند بود. از همین رو نیز شاهد هستیم که در برخی روایات، این آیه بر خروج امام زمان علیه السلام از پسِ پرده غیبت، تطبیق شده است.^۱

مقصود از حجّ اکبر

مقصود از حجّ اکبر، حجّی است که مشتمل بر وقوف در عرفات و وقوف در مشعر و به جای آوردن مناسک مِنا باشد که در موسم حج، انجام می‌شود، در مقابل حجّ اصغر که به عمره مفرده، اطلاق می‌گردد.

همچنین مراد از روز حجّ اکبر ـ همان طور که اشاره شد ـ، روز عید قربان است که امام علی علیه السلام آیات برائت را در اجتماع بزرگ مردم، برای آنان خواند.^۲

پیام‏ها

۱. اختصاص جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله به اهل بیت علیهم السلام

نخستین پیام ابلاغ آیات برائت به وسیله امام علی علیه السلام ـ همان طور که توضیح داده شد ـ این است که اهل بیت علیهم السلام، شایسته‌ترین افراد برای ابلاغ پیام‌های الهی به مردم‌اند و به

۰.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله امیر مؤمنان را فرستاد و به خدا سوگند، او مؤذّن است. او اذانِ (اعلام) خداوند و پیامبرِ او را در روز حجّ اکبر، از تمامی موقف‌ها بانگ زد. آنچه او فریاد زد، این بود که پس از این سال، هیچ کس نباید برهنه طواف کند و هیچ مشرکی نباید به مسجد الحرام، نزدیک شود.^۱

در تفسیر القمّی نیز علی بن ابراهیم با سند خود از امام سجّاد علیه السلام نقل می‏کند که در باره (وَ أَذانٌ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ) فرمود: «الأذانُ، أمیرُ المؤمنین علیه السلام».^۲

قمّی همچنین روایت می‏کند که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

۰.کُنتُ أنَا الأذانُ فِی النّاسِ.^۳

۰.من، اذان در میان مردم بودم.

شیخ صدوق رحمه الله نیز روایت کرده است که راوی از امام صادق علیه السلام در باره آیه اذان سؤال می‏کند و امام علیه السلام در پاسخ می‏فرماید:

۰.اسمٌ لَخَلَهُ اللّهُ عز و جل عَلِیّاً علیه السلام مِن السَّماءِ؛ لِأَنَّه هُوَ الَّذی أدَّىٰ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بَراءةً.^۴

۰.خداوند، علی علیه السلام را از آسمان «اذان» نامید؛ چرا که او از طرف پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برائت را ابلاغ کرد.

باز از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که به علی علیه السلام فرمود:

۰.تو همان کسی هستی که خداوند در باره تو این آیه را نازل کرد: (وَ أَذانٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ).^۵

در تحلیل این روایات، باید گفت برای انتقال مفاهیم و مدلول‌ها، از دو شیوه لفظی و غیر لفظی استفاده می‏شود. برای نمونه برای این که در جاده، اعلامِ خطر شود، گاه روی