بر این که خدا و رسولش از اهل شرک بیزارند.

این آیه مانند آیه نخست سوره، بیانگر برائت از مشرکان است با این تفاوت که در آیه نخست، روی سخن با مشرکان است و در این آیه، روی سخن با مردم است و اعلامی عمومی است تا از سویی جا برای بهانه‌جویی مشرکان نماند و اسلام را متّهم به نیرنگ نکنند و از دیگر سو، همه مسلمانان در جریان این بیزاری قرار گیرند، با آن همراه شوند و بعد از گذشت مدّت چهار ماه امان، برای اقدامات عملی آماده باشند.

در شماری از روایات، مراد از «أذان» در این آیه، علی بی ابی طالب علیه السلام بیان شده است. این روایات به وسیله مفسّران و محدّثان شیعه و اهل تسنّن، نقل شده است، از جمله شیخ صدوق در معانی الأخبار،^۱ عیّاشی در کتاب تفسیر خود،^۲ علی بن ابراهیم در تفسیر القمّی،^۳ ابن ابی حاتم در تفسیر خود،^۴ حاکم حَسَکانی در شواهد التنزیل^۵ و سیوطی در الدرّ المنثور.^۶

۰.برای نمونه در الدرّ المنثور آمده است: حکیم بن حمید از علی بن الحسین علیه السلام نقل کرده که ایشان به او فرمود: «علی علیه السلام در قرآن، اسم‌هایی دارد که مردم، آنها را نمی‌شناسند». حکیم می‌گوید که گفتم: آن اسامی چیست؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود: «آیا این آیه را نشنیده‌ای که می‌فرماید: (وَ أَذانٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ)؟ به خدا سوگند اذان، اوست».^۷

همچنین در تفسیر العیّاشی از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده که فرمود: «به خدا سوگند که علی علیه السلام در قرآن، اسم‌هایی دارد که مردم، آنها را نمی‌شناسند». راوی از منظور امام علیه السلام سؤال می‏کند و ایشان، این آیه اذان را می‏خواند و به او می‏فرماید:

آموزش ایمان را آزاد گذاشته بودند؛ ولى از تعلیم شرک، جلوگیرى مى‏کردند،^۱ چون اگر مردم، معناى شرک را مى‏فهمیدند، از دستورهاى آنان، سر مى‏پیچیدند.

۳. عدم دخالت زمان و مکان در برائت از مشرکان

بى‌تردید، برائت از مشرکان، به زمان و مکان خاصّى، اختصاص ندارد و هر کجا جلوه‏اى از شرک و بت‏پرستى نمایان است، این برائت، باید صورت پذیرد. البتّه اگر ولىّ مسلمانان، زمان و مکان خاصّى را براى آن معیّن کرد، اطاعت از او واجب مى‏شود.

امروز، مناسب‏ترین مکان و زمان براى این مراسم، ایّام حج و در خانه توحید است که مسلمانان از ملت‏هاى مختلف، گِرد این خانه جمع مى‏شوند. امام خمینى ـ قدّس سرّه ـ مى‏فرمود:

۰.کدام خانه سزاوارتر از کعبه و خانه امن و طهارت و ناس، که در آن به هر چه تجاوز و ستم و استثمار و بردگى و دونْ‌صفتى و نامردمى است، عملاً و قولاً پشت شود!؟ و در تجدید میثاق (أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) بت الهه‏ها و «اربابان متفرّقون» شکسته شود و خاطره مهم‏ترین و بزرگ‏ترین حرکت سیاسى پیامبر صلی الله علیه و آله در (وَأَذَانٌ مِنَ ٱللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى ٱلنَّاسِ يَوْمَ ٱلْحَجِّ ٱلْأَكْبَرِ) زنده بماند و تکرار شود؟ چرا که سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و اعلام برائت، کهنه شدنى نیست و نباید تنها اعلانِ برائت به ایّام و مراسم، منحصر شود که باید مسلمانان، فضاى سراسر عالم را از محبّت و عشق نسبت به ذات حق و نفرت و بغض عملى نسبت به دشمنان خدا، لبریز کنند.^۲

تفسیر

واژه «اذان»، مصدر است به معنای اعلام کردن. بنا بر این، خداوند می‏فرماید: این آیات، اعلامِ عمومی است از سوی من و پیامبرم، خطاب به تمامی مردم در روز حجّ اکبر، مبنی