25
کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام

زمانى که می‌میرد، از آن فرو مى‌افتد.

گفتنی است که ما در بیشتر این موارد، ابتدا آیه و ترجمه آن را می‌آوریم و سپس در مقدّمه، جایگاه و موضوع آیه را بیان می‌کنیم. آن گاه به واژه‌شناسی، بیان سبب نزول، تفسیر و تأویل آیه می‌پردازیم. در ادامه، به پرسش‌ها و شبهاتِ مطرح شده در باره آن، پاسخ گفته می‌شود و در پایان، پیام‌های آیه بیان می‌گردد.

شش. پیشینه تدوین آیات مربوط به اهل بیت علیهم السلام

طبق گزارش مؤلّفان فهرست‌ها، مناقب‌نگاری در باره اهل بیت علیهم السلام از اوایل سده دوم با تدوین احادیث فضائل آغاز گشت۱ و رفته رفته از اواخر سده‌ دوم، یعنی عصر امام رضا علیه السلام (۱۸۳ ـ ۲۰۳ ق) کتاب‌هایی در این باره نگارش یافت. برای نمونه، محمّد بن اورمه و ابو موسی مجاشعی، هر دو از اصحاب امام رضا علیه السلام در این زمینه کتاب‌هایی تألیف کردند.۲

در این دست کتاب‌های مناقب، روایات معصومان علیهم السلام و منقولات صحابیان و گاه تابعیان در باره آیات مربوط به اهل بیت علیهم السلام، به ترتیب مصحف، گزارش می‌گردید. هدف مصنّفان این کتاب‌ها بیشتر کلامی و اعتقادی بوده و در صدد بوده‌اند تقدّم اهل بیت علیهم السلام بر دیگران را از طریق مناقب آنان اثبات کنند۳ یا پاسخ کسانی را بدهند که نزول آیه‌ای در باره خاندان عصمت و طهارت را انکار می‌کردند.۴ البتّه ممکن است در پاره‌ای موارد نیز هدف مؤلّف، تبیین ربع قرآنی باشد۵ که طبق روایات امامیّه در باره اهل بیت علیهم السلام نازل شده است.۶

عمده کتاب‌هایی که به بیان تفسیر و تأویل آیات در زمینه مناقب اهل بیت علیهم السلام پرداخته‌اند، عبارت‌‌اند از:

1.. همچون کتاب الفضائل جابر بن یزید جعفی (م ۱۲۸ق) (رجال النجاشی: ص۱۲۹).

2.. ر.ک: رجال النجاشی: ص۳۰۳ و ۴۳۹.

3.. ر.ک: مقالۀ «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت، اصغرپور» (علوم حدیث: ش ۳ و ۴ ص۲۶۷ـ ۲۶۸).

4.. همچون کتاب شواهد التنزیل حاکم حسکانی.

5.. ر. ک: بند هشتم درآمد (تعداد آیات اهل البیت).

6.. الذریعة: ج۳ ص۳۰۴


کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
24

۰.چراغدان، سینه پیامبر صلی الله علیه و آله است که در آن، چراغی قرار دارد و آن چراغ، دانش است. مراد از زجاجه (حباب شیشه‌ای) امیر مؤمنان علیه السلام است که دانش نبوی در آن قرار دارد.

یا آیه:

(أَ لَمْ تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فىِ السَّمَاءِ * تُؤْتىِ أُکُلَهَا کلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَ یضْرِبُ اللهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ * وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ.۱

آیا ندیدى که خداوند، چگونه مَثَل زده است: سخن پاک را مانند درختى پاک که ریشه‌اش استوار و شاخه‌اش در آسمان است، قرار داده است. هر دم به اراده الهى میوه‌اش را مى‌دهد و خداوند براى مردم، نمونه‌ها را یادآور مى‌شود، شاید که پند گیرند. و سخن ناپاک، همچون درختى ناپاک است که از روى زمین کنده شده است و آرام ندارد).

از امام صادق علیه السلام روایت شده که در باره معنای این آیه فرمود:

۰.رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أصلُها، و أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام فَرعُها، وَ الأَئِمَّةُ مِن ذُرِّیَّتِهما أغصانُها، و عِلمُ الأَئِمَّةِ ثَمَرَتُها، و شیعَتُهُمُ المُؤمِنونَ وَرَقُها.

۰.پیامبر خدا، ریشه آن و امیر مؤمنان، تنه آن است و امامان از نژاد آن دو، شاخه‌هاى آن‌اند. دانش امامان، میوه آن و شیعیان مؤمن [به آنها] برگ‌های آن به شمار مى‌روند.

آن گاه فرمود:

۰.وَاللّهِ! إنَّ المُؤمِنَ لَیولَدُ فَتُورَقُ وَرَقَةٌ فیها، وَ إنَّ المُؤمِنَ لَیَموتُ فتَسقُطُ وَرَقَةٌ مِنها.۲

۰.سوگند به خدا، هرگاه مؤمن به دنیا می‌آید، بر این درخت، برگى افزوده مى‌شود و

1.. ابراهیم: آیۀ ۲۴ ـ ۲۶.

2.. الکافی: ج۱ ص۴۲۸.

  • نام منبع :
    کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ با همکاری مهدی کمانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31885
صفحه از 593
پرینت  ارسال به