صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) نازل شد، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ای علی! تو صالحِ مؤمنان هستی».^۱

۳. همچنین از امام باقر علیه السلام نقل شده که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دو بار على علیه السلام را به یاران خود معرّفى کرد: یک بار زمانى بود که فرمود: «هر کسى که من مولاى اویم، على، مولاى اوست» و بار دوم، هنگامى بود که این آیه نازل شد: (در حقیقت، خدا خود، یاور اوست و جبرئیل و صالحِ مؤمنان...). پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دست على علیه السلام را گرفت و فرمود: «اى مردم! این، صالحِ مؤمنان است».^۲

۴. عمّار یاسر می‌گوید: از علی بن ابی‌طالب علیه السلام شنیدم که فرمود:

۰.روزی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مرا فرا خواند و فرمود: «آیا تو را بشارت بدهم؟». گفتم: آری، ای پیامبر خدا! شما همیشه بشارت دهنده به خیر هستید. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند در باره تو آیه‌ای نازل فرمود». گفتم: کدام آیه؟ فرمود: «هم‌ردیف جبرئیل شده‌ای!». سپس این آیه را خواند: (وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ). [سپس فرمود:] تو و فرزندان مؤمنت، صالح المؤمنین هستید».^۳

۵. از ابن عبّاس روایت شده که در باره (فَإِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) گفت: «نَزَلَت فی عَلِیٍّ علیه السلام خاصَّةَ؛ تنها در باره علی علیه السلام نازل شده است».^۴

۶. از عون بن عبد اللّٰه بن ابی‌رافع، نقل شده که گفت: روزی که پیامبر صلی الله علیه و آله در آن رحلت کرد، ایشان از هوش رفت و سپس به هوش آمد. من گریه می‌کردم و دست مبارک

سمتی یا متمایل شدن به چیزى است.^۱ «اصغاء» نیز به معنای گوش فرا دادن به دیگری، از آن روست که سامع، سر و گوش خود را به گوینده، متمایل می‌کند و به سمت او خم می‌شود.^۲

واژه «تظاهر»، از مادّه «ظَهْر» به معنای کمر و پشت است. لذا فعل تظاهر، به معنای یکدیگر را پشتیبانی کردن، تعاون و یاری کردن یکدیگر است. «ظهیر» نیز صفت مشبّه بر وزن فعیل، به معنای یاور، پشتیبان، کمک‌کار و معین است.^۳

«مولی» نیز معانی متعدّدی دارد، ولی هر گاه در مورد خداوند به کار رود یا به معنای ولیّ نعمت و سرپرست است یا به معنای ناصر و یاور.^۴

شأن نزول

این آیه، دو بخش دارد: بخش اوّل از (إِن تَتُوبَا) شروع می‌شود تا (وَ إِن تَظَٰهَرَا عَلَيْهِ). این بخش در باره توطئه‌ای خانوادگی است که توسّط دو تن از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله به منظور آزار ایشان، برنامه‌ریزی شده بود که فعلاً موضوع بحث ما نیست.^۵ امّا بخش دوم، یعنی (فَإِنَّ ٱللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ) تا آخر آیه، بر پایه روایات متعدّد، در باره جایگاه والای امام علی علیه السلام در دفاع از پیامبر صلی الله علیه و آله در همه عرصه‌ها نازل شده است.

۱. از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

۰.صالِحُ المُؤمِنینَ، عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ.^۶

۰.صالِح مؤمنان، على بن ابى طالب است.

۲. از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:

۰.چون آیه(... وَ