هٰؤُلاءِ الَّذینَ أمَرَنَا اللّهُ بِمَوَدَّتِهِم؟ قالَ: عَلِیٌّ وَ فاطِمَةُ وَ وُلدُهُما.^۱

۰.هنگامی که آیه (بگو: من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‌کنم، جز دوست ‌داشتن نزدیکانم) نازل شد، پرسیدند: ای پیامبر خدا! این کسانی که خداوند، فرمان به دوستی آنان داده است، چه کسانی هستند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «علی و فاطمه و فرزندان آن دو».

۵. بیان بطن و لایه‌های درونی

اهل بیت، راسخان در علم‌‌اند و توانِ بر نمودن بطن و لایه‌های درونی قرآن را دارند. پاره‌ای روایات ایشان، ناظر به بطون و معانی و مصادیق تأویلی^۲ آیات شریف قرآن کریم است. برای نمونه، خداوند در سوره نور می‌فرماید:

(اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکٰوةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فىِ زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنهَّا کَوْکَبٌ دُرِّىٌّ یوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیتُونَةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَ لَا غَرْبِیَّةٍ یکَادُ زَیتُها یُضِی‌ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلىٰ‌ نُورٍ.^۳

خداوند، نور آسمان‌ها و زمین است. مَثَل نور خداوند، همانند چراغدانى است که در آن، چراغى [پر فروغ] و آن چراغ، در حبابى باشد؛ حبابى شفّاف و درخشنده همچون یک ستاره فروزان. این چراغ با روغنى افروخته مى‌شود که از درخت پربرکت زیتونى گرفته شده که نه شرقى است و نه غربى. [روغنش آن چنان صاف و خالص است که] نزدیک است بدون تماس با آتش شعله‌ور شود. نورى است بر فراز نورى).

در حدیثی، جابر بن یزید جُعفی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که فرمود:

۰.فَالمِشکاةُ: صَدرُ نَبِیِّ اللّهِ صلی الله علیه و آله، فیه المِصباحُ، وَ المِصباحُ: هُوَ العِلمُ، فی زُجاجَةٍ، الزُّجاجَةُ: أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام، وَ عِلمُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عِندَهُ.^۴

۴. بیان مصداق انحصاری

ظاهر برخی واژگان و آیات قرآن، عام و مطلق است؛ امّا مراد و مقصود اصلی آیه، خاص است. برخی روایت‌های تفسیری، این مراد اختصاصی را روشن می‌کنند و قرینه‌ای برای عدم عمومیت آیه می‌شوند. این دسته روایات، عکس دسته پیشین‌‌اند.

برای نمونه، خداوند در آیه (إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ؛^۱ ولىّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آورده‌اند؛ همان کسانى که نماز برپا مى‌دارند و در حال رکوع، زکات مى‌دهند)، صفتی کلّی را برای ولایت بر مسلمانان آورده است؛ امّا روایات تفسیری با توجّه به روح آیه و شرط‌های متعدّدی که باید در ولیّ مسلمانان باشد، آن را منحصر به همان کسی کرده‌اند که آیه در حقّش نازل شده است.^۲

گفتنی است که برخی واژه‌های قرآن، ناظر به شخصی خاص‌اند؛ ولی چون به جای اسم شخص، یک وصف آمده است، مصداق آن روشن نیست. بنا بر این، روایاتی که بیانگر این مصداق است، در زمره این دسته از روایات تفسیری قرار می‌گیرند.

برای نمونه، آیه زیر، از شاهدی سخن می‌گوید که نامش روشن نیست؛ امّا پیامبر خدا( امام علی علیه السلام را تنها مصداق آیه معرّفی نموده است.^۳

۰.(أ فَمَن کٰانَ عَلىٰ‌ بَینَةٍ مِن رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ.^۴

۰.آیا آن کس که دلیل آشکارى از پروردگار خویش دارد و به دنبال آن، شاهدى از سوى او هست [،همچون کسى است که چنین نیست!]؟

نمونه دیگر، روایت ابن عبّاس است که می‌گوید:

۰.لَمّا نَزَلَت (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فىِ الْقُرْبى) قالوا: یا رَسولَ اللّهِ! مَن