مى‏آوردند و باعث تضییع وقت گران‏بهاى پیامبر و آزار مؤمنان فقیر مى‏شد. وقتى این حکم نازل شد، هم آزمونى براى اغنیا بود، هم کمکى به مستمندان، و هم وسیله‏اى مؤثّر براى کم شدن مزاحمت‏ها. آن گاه خداوند مى‏افزاید: (ذٰلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ؛ این براى شما بهتر و پاکیزه‏تر است).

علّامه طباطبایى در تبیین این جمله مى‏فرماید:

۰.(ذٰلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ)، علّت تشریع این حکم است، چنان که قول دیگر خداوند: (وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ؛^۱ و این که روزه بگیرید، براى شما بهتر است)، چنین است. شکّى نیست مراد از بهتر و پاکیزه‏تر بودن این کار، این است که براى نفوس شما، بهتر و براى قلوب شما، پاکیزه‏تر است و شاید علّت آن، این باشد که ثروتمندان با درِ گوشى صحبت کردن با پیامبر صلی الله علیه و آله براى خودشان نزدیک بودن به پیامبر صلی الله علیه و آله را نشان مى‏دادند و این کار، فقرا را مى‏رنجاند و قلبشان را مى‏شکست. پس مأمور شدند به هنگام نجوا کردن به فقیران صدقه بدهند تا بین جان‏ها، ارتباط برقرار شود و مهربانى و رحمت و دوستى و نزدیکى دل‏ها با از بین رفتن ناراحتى و خشم، ایجاد شود. همچنین در (ذٰلِكَ)، التفاتى به خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله شده و بین دو خطاب به مؤمنان، واقع شده و در آن، تجلیل لطیفى از پیامبر صلی الله علیه و آله کرده است، چون حکم صدقه مربوط به نجواى با پیامبر صلی الله علیه و آله است و اگر التفات متوجّه ایشان شود، عنایت بیشتر به ایشان را مى‏رساند.^۲

به هر حال، «خیر» بودن این صدقه هم براى متمکّنان و دارایان بود، زیرا موجب ثوابى مى‏شد و هم براى نیازمندان، چون کمک مالى‏اى به آنان حساب مى‏آمد و «أطهر» بودن آن، از این نظر بود که دل‏هاى ثروتمندان را از مالْ‌دوستی مى‏شست و دل‏هاى نیازمندان را از کینه و ناراحتى می‌زدود؛ چون هنگامى که نجوا کردن از صورت مجّانى در مى‏آمد و به دادن صدقه نیاز داشت، تقاضاى آن کم مى‏شد، همان گونه که این چنین شد و به

مى‏رسیدند و با او درِ گوشی نجوا مى‏کردند تا خود را به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نزدیک نشان دهند. این کار، علاوه بر آن که وقت باارزش پیامبر صلی الله علیه و آله را مى‏گرفت، مایه اندوه مستضعفان و موجب امتیازى بی‌مایه و بی‌اساس براى اغنیا مى‏شد. در این هنگام، خداوند این آیه را فرو فرستاد و به آنان دستور داد پیش از نجوا کردن با پیامبر صلی الله علیه و آله، صدقه‏اى به مستمندان بپردازند. ثروتمندان چون چنین دیدند، از نجوا کردن با ایشان، خوددارى کردند. ^۱ بیشتر مفسّران شیعه و اهل سنّت نوشته‏اند^۲ تنها کسى که به این آیه عمل کرد، امیر مؤمنان على علیه السلام بود.^۳ در روایتى از خود ایشان نقل شده که فرمود:

۰.آیه‏اى در قرآن است که کسى، چه پیش از من و چه بعد از من، بدان عمل نکرده و نخواهد کرد. من یک دینار داشتم که آن را به ده درهم تبدیل کردم و هر زمان مى‏خواستم با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نجوا کنم درهمى را صدقه مى‏دادم [و بعد از این که این ده درهم تمام شد]، آیه نسخ شد.^۴

عبد اللّه‏ فرزند عمر گفته است:

۰.على، سه فضیلت داشت که اگر یکى از آنها براى من حاصل مى‏شد، از [داشتن] شتران سرخ‏موى^۵ بهتر بود: نخست، آن که پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه( را به همسرى او درآورد؛ دیگر، دادن پرچم به دستش در روز خیبر؛ و دیگر، [نزول] آیه نجوا [در حقّ او].^۶

تفسیر

در سبب نزول گفته شده: علّت نزول این آیه، مزاحمت‏هایى بود که ثروتمندان به وجود