هستند، به اصلاح‏گرى، تظاهر مى‏کنند، نفاق خویش را پنهان مى‏دارند و جز تباهى و نابودى دین و انسانیت، سودى از آنها نمى‏رسد.

در مقابل، فردى است که جان خویش را تنها براى خدا در طبقِ اخلاص مى‏گذارد و آن را با خدا، معامله مى‏کند و جز اراده الهى، چیز دیگرى نمى‏خواهد؛ نه مى‏خواهد به عزّت برسد و نه کبرى دارد. عزّت او به پروردگارش است و جلب رضایت او، بدین سبب است که با او، کار دین و دنیا به سامان مى‏شود و رونق مى‏گیرد و حق، زنده و حیات انسانى، خوش و خرّم مى‏گردد، و ارتباط ابتداى آیه با پایان آن نیز به روشنى معلوم مى‏شود که خداوند نسبت به بندگانش، رئوف و مهربان است؛ زیرا وجود انسانى چنین مهربان و از خود گذشته، از رأفت الهى به بندگانش سرچشمه مى‏گیرد؛ چرا که اگر چنین مردانى در مقابل آن نامردان نباشند، ارکان دین از هم فرو مى‏پاشد و پایه‏هاى صلاح و رستگارى پا بر جا نمى‏شود.^۱

گفتنی است هر چند عموم این آیه، شامل همه مجاهدان راستین راه حقّ است که با ایثار جان از اسلام و ارزش‌های دینی دفاع می‌کنند؛ لیکن همان‌طور که توضیح داده شد، امیر مؤمنان علیه السلام در رأس آنان قرار دارد.

گزارش و سنجش^۲

فضیلت‌ستیزى و تلاش براى زدودن فضائل على علیه السلام از صفحه تاریخ و صفحه ذهن انسان‏ها، به انگیزه‏هاى مختلف و علل گوناگون، جریان همیشگىِ حق‏ستیزان بوده است.

از جمله کسانى که این نغمه ناموزون را در باره آن همه فضیلت‌هاى سترگ، سر داده و کوشیده است تا «فضیلت بودن» خوابیدن مولا علیه السلام بر بستر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را انکار کند و از پرتو خیره کننده آن به پندار باطل خود بکاهد، عمرو بن بحر جاحظ (م ۲۵۵ ق) است. او در نگاشته خُرد خود، العثمانیة، نوشته است:

پس از آن شب، على علیه السلام به غار ثور مى‏رفت و مایحتاج پیامبر صلی الله علیه و آله و همراهش را بدانها مى‏رساند. پیامبر صلی الله علیه و آله، على علیه السلام را به اداى امانت‏ها سفارش کرد و خود، ره‌سپار مدینه شد.

پس از آن، على علیه السلام، به همراه مادرش فاطمه بنت اسد و فاطمه( دختر پیامبر خدا و فاطمه دختر زبیر، از مکّه خارج شد و آهنگِ یثرب کرد. قریش، از این حرکت آگاه شدند و چون سوارانى به تعقیبش فرستادند و خواستند جلوى وى را بگیرند، با برخورد شجاعانه وى رو به ‏رو شدند و ناکام، باز گشتند.

پیامبر صلی الله علیه و آله در محلّه قبا به انتظار على علیه السلام نشسته بود و چون على علیه السلام به ایشان ملحق شد، همگى به سوى یثرب، حرکت کردند.

تفسیر

فهم درست و دقیق این آیه، میسّر و ممکن نخواهد شد، مگر آن که سه آیه قبل از آن، بررسی شود. خداوند در آن آیات می‏فرماید:

۰.(و از مردم کسى است که گفتارش در زندگانى دنیا، تو را به شگفتى وا می‌دارد و خدا را در آنچه به دل دارد، گواه مى‏گیرد، در حالى که او دشمن‏ترینِ دشمنان است و چون باز گردد و پشت کند، بکوشد تا در زمین، تباهى کند و کِشت و نسل را نابود سازد و خداوند، تباهى و فساد را دوست ندارد، و چون بدو گفته مى‏شود: «از خدا پروا کن!»، نخوت، او را به گناه مى‏کشانَد. پس جهنّم براى او بس است و چه خوابگاه بدى است).^۱

آیه مورد بحث، دقیقاً مقابل آیات یاد شده است. در این آیه خداوند می‏فرماید: «تنها بعضى از مردم، که چه بسیار اندک‌اند! تن به چنین فداکارى بزرگى مى‏دهند» و در آن آیات نیز می‏فرماید: «بعضى از مردم، که چه پست و حقیرند!، به چنین رذالت‏هایى دل، خوش مى‏دارند»؛ یعنى گروهى که به گناه خویش افتخار مى‏کنند، مغرور و خودبین