پیام‏ها

۱. رمز جهش به اوج تکامل

با در نظر گرفتن شأن نزول آیه و ارتباط آن با جایگاه قرآنى اهل بیت علیهم السلام و ایثار آنان، نخستین پیامى که مى‏توان از این آیه استنباط کرد، رمز جهش در راه تکامل است. به عبارت دیگر، براى رسیدن به قلّه کمال انسانى، اجراى همه برنامه‏هاى اسلام ضرور است؛ ولى برخى از برنامه‏ها مانند ایثار، موجب جهش به قلّه تکامل مى‏شوند. از این رو، از امام على علیه السلام روایت شده است:

۰.الإیثارُ أعلَى المَکارِمِ.^۱

۰.ایثار، بالاترین مکارم اخلاقى است.

در حدیثی، امام صادق علیه السلام در وصف انسان‏هاى کامل می‌فرماید:

۰.هُمُ البَرَرَةُ بِالإخوانِ فِى الیُسرِ وَ العُسرِ.^۲

۰.مؤمنان کامل، کسانى هستند که به برادران ایمانى خود، هنگام گشاده‌دستى و تنگ‌دستى، نیکى مى‏کنند.

بنا بر این، بخشیدن به دیگران در تنگ‏دستى، ارزشى دو چندان براى تکامل انسان دارد. به قول حافظ:

۲. رمز مصونیت از نفس امّاره

در قرآن و احادیث اسلامى، علّت‌های مختلفى براى فلاح و رستگارى انسان ذکر شده است، از جمله در ذیل آیه ایثار آمده که رهایى از بخل، حرص و خسّت نفْس، عامل رستگارى است. نکته تأمّل برانگیز، این است که انضمام پایان آیه با ابتداى آن ـ که در باره ایثار اهل بیت علیهم السلام است ـ، مى‏تواند این پیام را برساند که انسان تا به مرتبه ایثار نرسد،

شماری دیگر از احادیث می‌گویند که این آیه، در باره پذیرایى امام علی علیه السلام از مهمانى بوده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرستاد.

از ابو هریره نقل شده که گفت:

۰.مردى نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و از گرسنگى شِکوه کرد. پیامبر خدا، به خانه‏هاى همسرانش پیغام فرستاد [که غذایى براى آن مرد بفرستند]؛ امّا آنها گفتند: جز آب، چیزى در خانه نداریم. پیامبر خدا فرمود: «چه کسى امشب، از این مرد پذیرایى مى‌کند؟». على بن ابى طالب علیه السلام گفت: من پذیرایى‏اش مى‏کنم، اى پیامبر خدا! و نزد فاطمه( آمد و گفت: در خانه چه دارى، اى دختر پیامبر خدا؟ فاطمه( گفت: جز غذاى بچّه‏ها چیزى نداریم؛ امّا مهمان خود را مقدّم مى‏داریم. على علیه السلام گفت: اى دختر محمّد! بچّه‏ها را بخوابان و چراغ را خاموش کن.

۰.صبح که شد، على علیه السلام نزد پیامبر خدا رفت و ماجرا را به ایشان گفت. هنوز از نزد پیامبر خدا خارج نشده بود که خداوند، این آیه را فرو فرستاد: (و [دیگران را] بر خویشتن، مقدّم مى‏دارند، هرچند خودشان نیازمند باشند. و آنها که از خسّت نفس خویش، مصون بمانند، آنان، همان رستگاران‏‌اند)^۱.

بخارى، روایت کرده که این آیه در باره مردى انصارى است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مهمانى براى او فرستاد و او مهمان را بر خود و همسر و فرزندانش ترجیح داد.^۲ در این که میزبان کیست، اختلاف است: برخى او را ابو طلحه انصارى^۳ دانسته‏اند و برخى ثابت بن قیس؛^۴ امّا صاحب مجمع البیان اعتقاد دارد که میزبان، امام على علیه السلام بوده و مى‏گوید روایت صحیح بر این معنا دلالت دارد.^۵