هستند و در زندگى رستگار مى‏شوند.

براى این که معناى کلمه ایثار را بهتر درک کنیم، مضمون حدیثی را از امام صادق علیه السلام نقل مى‏کنیم. ابان بن تغلب، از یاران امام صادق علیه السلام، مى‏گوید:

۰.فَقُلتُ: أَخبِرْنی عَن حَقِّ المُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ؟ فَقالَ: یا أبانُ! دَعْهُ لا تَرِدهُ[لا تُرِدهُ]، قُلْتُ: بَلىٰ جُعِلْتُ فِداکَ! فَلَم أَزَلْ أُرَدِّدُ عَلَیهِ. فَقالَ: یا أبانُ! تُقاسِمُهُ شَطْرَ مالِکَ. ثُمَّ نَظَرَ إلَیَّ فَرَأىٰ ما دَخَلَنی، فَقالَ: یا أبانُ! أمّا تَعلَمُ أنَّ اللّهَ عز و جل قَد ذَکَرَ المُؤْثِرینَ عَلىٰ أنفُسِهِم ؟ قُلتُ: بَلىٰ جُعِلْتُ فِداکَ! فَقالَ: أمّا إذا أنتَ قاسَمْتَه فَلَمْ تُؤثِرْهُ بَعدُ إنّما أنتَ و هُوَ سَواءٌ، إنَّما تُؤْثِرُهُ إذا أنتَ أَعْطَیْتَهُ مِنَ النِّصفِ الآخَرِ.^۱

۰.[به امام صادق علیه السلام] گفتم: مرا از حقّ مؤمن بر مؤمن، آگاه فرما. فرمود: «ابان! این موضوع را بگذار و ازآن بگذر». گفتم: نه، فدایت شوم. و به ایشان، اصرار ورزیدم.پس، فرمود: «ای ابان! [از حقوق مؤمن بر مؤمن، این است که] دارایی‌ات را با او به دو نیم، قسمت کنی».سپس به من نگریست و چون حالت [اعجاب] دست داده به مرا دید، فرمود: «ای ابان! مگر نمی‌دانی که خداوند عز و جل از ایثارگران، یاد کرده است؟». گفتم: چرا، فدایت شوم. فرمود: «هر گاه دارایی‌ات را با او قسمت کنی، هنوز ایثار نکرده‌ای؛ بلکه تو و او یکسانید. وقتی ایثار می‌کنی که از نیم دیگر هم به او بدهی».

یعنى حقّ مؤمن بر مؤمن دیگر، تنها مواسات، یعنى سهیم کردن دیگران در مال خود نیست؛ بلکه ایثار است، بدین معنا که اگر هر دو گرسنه‌اند، دیگرى را بر خود ترجیح دهد.

شأن نزول

صدر آیه به روشنى نشان مى‏دهد که سخن در باره انصار است؛ زیرا مراد از (وَ الَّذِینَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَ الْإِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ) مسلمانان مدینه، یعنى انصار است؛ امّا همان گونه که در بحث اسباب نزول مطرح است، اصل، آن است که سبب نزول خاص، موجب دست کشیدن از عمومیت پیام آیه نمی‌گردد. از این رو در روایات فراوانی از فریقین، (وَ یُؤْثِرُونَ

ایثار، یعنى ترجیح دادن دیگران بر خود، در مقابل استئثار که ترجیح دادن خود بر دیگران است. ایثار، گاه در امور مالى است و گاه در جان. داستان طعام دادن به مسکین و یتیم و اسیر توسّط امیر مؤمنان و فاطمه زهرا و حسنین علیهم السلام و فضّه (کنیز آنان) که در سبب نزول آیه هشتم سوره دهر آمده^۱ و نیز مقدّم داشتن جان پیامبر صلی الله علیه و آله بر جان خویشتن توسّط امام علی علیه السلام در لیلة المَبیت،^۲ از برترین نمونه‌های ایثارند. پیامبر صلی الله علیه و آله نیز هنگامى که در جنگ‏ها، خود جلوتر از همه بود و اهل بیتش را در صف مقدّم قرار مى‏داد،^۳ جلوه‏اى از ایثار جانى را به نمایش مى‏گذاشت.

کلمه «شُح»، به معناى بخل است؛ امّا بخلى همراه حرص.^۴ در حدیثى مى‏خوانیم که امام صادق علیه السلام فرمود:

۰.الشُّحُّ أَشَدُّ مِنَ الْبُخْلِ؛ إِنَّ الْبَخیلَ یَبخَلُ بِما فِی یَدِهِ، وَ الشَّحیحُ یَشُحُّ عَلَیٰ ما فِی أَیدِی النَّاسِ وَعَلَیٰ مَا فِی یَدَیْهِ؛ لَا یَرَیٰ مِمَّا فی أَیدِی النَّاسِ شَیْئاً إِلّا تَمَنّیٰ أَنْ یَکُونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَالْحَرامِ، وَلا یَقْنَعُ بِما رَزَقَهُ اللَّهُ.^۵

۰.شُح از بخل، شدیدتر است. بخیل، آن کسى است که در مورد آنچه دارد، بخل مى‏ورزد؛ امّا شحیح هم به آنچه در دست مردم است، بخل مى‏ورزد و هم آنچه خود در اختیار دارد، تا آن جا که هر چه را در دست مردم ببیند، آرزو مى‏کند به چنگ آورد، خواه از راه حلال و خواه حرام، و هرگز بدانچه خدا به او روزى داده، قانع نیست.

بنا بر این، خداوند در ادامه این آیه نورانی می‏فرماید: کسانى که ایثار مى‌کنند، در حالى که خودشان نیازمندند و اینان، کسانى هستند که از بخل و حرص و آزمندى به دور