۳. در کتاب المناقب ابن شهرآشوب، از بیش از شانزده مفسّر نقل شده که: على بن ابى طالب علیه السلام، چهار درهم نقره داشت: یکى را در شب، دیگرى را در روز، یکى را در نهان و دیگرى را آشکارا صدقه داد. آن گاه آیه ۲۷۴ سوره بقره نازل شد که خداوند، هر درهمى را مال حساب کرد و بشارت قبولى به وى داد.^۱

۴. فخر رازى، چند سبب نزول نقل مى‏کند که دو مورد آن، مطابق نظر شیعه است و مصداق آیه را امیر مؤمنان علیه السلام معرّفى مى‏کند؛ ولى وجه سومى نیز نقل مى‏نماید که بر طبق بعضى از نقل‏ها این آیه در شأن ابو بکر نازل شده است؛^۲ امّا آلوسى، که از مفسّران اهل سنّت است، در تفسیرش به نقل از سیوطی آورده است که وی بر مستند این قول (وجه سوم) دست نیافته و گویا مدّعیان این قول، آن را از خبر ابن منذر استنباط کرده‌اند، حال آن که برداشت درستى از روایت ابن منذر، صورت نگرفته است.^۳

وجه چهامى که فخر رازى نقل کرده، این است که آیه در مورد کسانى است که اسب‏هایى را براى جهاد در راه خدا آماده مى‏کنند و شب و روز و در پنهان و آشکارا به آنها علوفه مى‏دهند.^۴

علّامه طباطبایی در ردّ این سبب نزول، نوشته است که: عبارت (سِرًّا وَ عَلَانِيَةً) با این نظر تناسب ندارد؛ چرا که این عبارت، بیانگر فضیلت و تمجید انفاق مخفیانه و آشکار است، در حالی که علوفه دادن مخفیانه و آشکارا به اسب‌ها تفاوتی ندارد و امر قابل تمجیدی نیست؛ بلکه این دو وصف بر کسانى که در نهان و آشکار به مستمندان انفاق مى‏کنند، قابل تطبیق است. بعلاوه، نظر فخر رازى، سند صحیحى هم ندارد.^۵

سبب نزول دیگرى که در مورد آیه است، این است که عثمان و عبد الرحمان بن عوف در یکى از جنگ‏ها پول‏هایى خرج کردند و این آیه بِدان سبب نازل شد.^۶ سند این سبب

قرار دارد که [اگر] رگبارى به آن برسد، دو چندان محصول بر می‌آورد و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، باران ریزى [براى آن بس است] و خداوند به آنچه مى‏کنید، بیناست).

سبب نزول

در باره آیه اوّل، روایات فراوانی از شیعه و اهل سنّت رسیده که این آیه در پی انفاق خاصّ امام علی علیه السلام نازل شده است:^۱

۱. تفسیر العیّاشى به نقل از ابو اسحاق روایت می‌کند:

۰.کانَ لِعَلِیِّ بن أبی طالبٍ علیه السلام أربَعَةُ دَراهِمَ لَم یَملِک غَیرَها، فَتَصَدَّقَ بِدِرهَمٍ لَیلاً وبِدِرهَمٍ نَهاراً، وبِدِرهَمٍ سِرّاً، وبِدِرهَمٍ عَلانیَةً، فَبَلَغَ ذٰلکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: یا عَلیُّ، ما حَمَلَکَ عَلیٰ ما صَنَعتَ؟ قالَ: إنجازُ مَوعودِ اللّهِ، فَأَنزَلَ اللّهُ: (الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَعَلانِیَةً).^۲

۰.على بن ابى طالب علیه السلام، تنها چهار درهم و نه بیشتر داشت. درهمى در شب و درهمى در روز، درهمى در نهان و درهمى در آشکار، صدقه داد. این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید. فرمود: «اى على! چه چیزى تو را بر این کار وا داشت؟». على علیه السلام گفت: دستیابى به وعده خداوند.

۰.پس خداوند، آیه (کسانى که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا انفاق مى‏کنند) را فرو فرستاد.

۲. ابن عبّاس مى‏گوید:

۰.این آیه در باره على بن ابى طالب علیه السلام نازل شده است. وى چهار درهم داشت. شب یک درهم، روز یک درهم، در نهان یک درهم و در آشکار، درهم دیگرى بخشید.^۳