19
کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام

بخشی از روایات تفسیری ناظر به فضائل اهل بیت علیهم السلام، بیانگر رویدادهای مقارن با نزول برخی آیات هستند و از این رو سبب نزول خوانده می‌شوند. روایت زیر از اُمّ ‌سلمه یک نمونه آن است:

۰.إنَّ النبیَّ صلی الله علیه و آله کان فی بَیتِها فَأتَتهُ فاطِمَةُ ـ رَضِیَ اللهُ عَنها ـ بِبُرمَةٍ فیها خَزیرةٌ، فَدَخَلَت بِها عَلَیهِ فَقالَ لَها: اُدعی لی زَوجَکِ وَ ابْنَیکِ، قالَت: فَجاءَ عَلیٌّ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَینُ فَدَخَلُوا فَجَلَسُوا یَأکُلونَ مِن تِلکَ الخَزیرَةِ، وَ هُوَ عَلىٰ مَنَامَةٍ لَهُ، وَ کانَ تَحتَهُ کِساءٌ خَیبَریٌّ. قالَت: وَ أنا فِی الحُجرَةِ اُصَلّی، فَأنزَلَ اللّهُ تَعالی هٰذِهِ الآیَةَ: (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا). قالت: فَأخَذَ فَضْلَ الْکِساءِ فَغَشّاهُم بِهِ، ثُمَّ أخْرَجَ یَدَیهِ فَأَلْوىٰ بِهِما إلَى السَّماءِ، ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ هٰؤلاءِ أهلُ بَیتی وَ خاصَّتی وَ حامِیَتی،‌ فَأذهِبْ عَنهُمُ الرِّجسَ وَ طَهِّرهُم تَطهیراً. قالَت: فَأدخَلْتُ رَأسِیَ البَیتَ فَقُلتُ: وَ أنَا مَعَکُم یا رَسولَ اللَّهِ؟ قالَ: إنَّکِ إلىٰ خَیرٍ إنَّکِ إلىٰ خَیرٍ.

۰.پیامبر صلی الله علیه و آله در خانه امّ سلمه بود. فاطمه با دیگى سنگى آمد که در آن، خزیره (نوعى آش) بود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شوهرت و دو پسرت را هم صدا کن». على و حسن و حسین نیز آمدند و همه از آن غذا خوردند و پیامبر صلی الله علیه و آله در بسترش روى کساى سیاه‌رنگ قرار داشت.

۰.امّ سلمه می‌گوید: من در حجره نماز مى‌خواندم. این آیه نازل گردید: (ِإِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا). پیامبر صلی الله علیه و آله گوشه کسا را گرفت و بر آنان پوشانید و دست به دعا بر افراشت که: «خدایا! اهل بیت من و ویژگان من، اینان‌اند. از اینان، پلیدى را دور ساز و پاکیزه‌شان کن». امّ سلمه می‌گوید: من سر به درون خانه کرده، پرسیدم: ای پیامبر خدا! من نیز هستم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله دو بار فرمود: «تو به سوى خیر و خوبى هستى».۱

گفتنی است که تعبیر «شأن نزول»، ترکیبی نوظهور، فارسی و متفاوت با تعبیر «سبب نزول» است. روایات شأن نزول، بیانگر زمینه تاریخی نزول بخشی از قرآن هستند، خواه آن حادثه مقدّم

1.. أسباب النزول: ج۱ ص۳۶۹. نیز، ر. ک: الأمالی، طوسی: ص۳۶۸، الخصال: ص۴۰۳. برای مشاهدۀ نمونۀ دیگر، ر. ک: آیۀ نجوا (ص۲۱۵ آیۀ شمارﮤ ۱۴).


کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
18

ٱلْعَرْشِ ٱسْتَوَىٰ)۱ و (بَلْ یداهُ مَبْسُوطَتان)۲ یاری می‌رساند.

اسباب نزول نیز قرائن غیر لفظی، امّا پیوسته و درونی به شمار می‌آیند. نمونه قرائن لفظی درونی، سیاق متنی و آیات مجاور و مرتبط هستند. احادیث تفسیری نیز قرینه‌های لفظی بیرونی به شمار می‌آیند.

قرائن درون‌قرآنی برای بسیاری از فرقه‌های اسلامی، معتبر و قابل قبول‌اند. استدلال به این قرینه‌ها موجب اقناع پژوهشگران منصف و الزام خصم می‌شود؛ امّا تعداد این قرینه‌ها به فراوانی قرینه‌های بیرونی نیست و کمتر به تعیین مصادیق عینی و بیرونی پرداخته‌‌اند. از این رو برای تعیین دقیق مصداق‌ها و عینی‌سازی مفاهیم بلند قرآنی، نیازمند قرینه‌های بیرونی و روایات ناظر به آیات هستیم؛ روایاتی که شناخت بیشتر و تفصیلی‌تری را برای قرآن‌پژوهان به ارمغان می‌آورند و آیات ناظر به مناقب و فضائل اهل بیت علیهم السلام را بر آنها تطبیق می‌دهند. گستره پذیرش این قرینه‌ها و روایات، محدودتر است؛ امّا برای جامعه شیعی و باورمندان به فضائل اهل بیت مقبول‌اند. ما کوشیده‌ایم با بازیابی روایات در منابع اهل سنّت، دامنه مخاطبان کتاب را افزون‌تر کنیم. در پژوهش پیش ‌رو، این قرینه‌های روایی، در پنج دسته می‌گنجند و عبارت‌اند از:

۱. بیان سبب نزول

سبب نزول، به حادثه و فضایی گفته می‌شود که مقارن وقوعش، بخشی از قرآن در آن باره نازل شده است.۳ نکته مهم، تقارن عرفی حادثه با نزول آیه و تقدّم رویداد بر نزول آیه است. از این رو، اگر بخشی از قرآن، ناظر به حادثه‌ای که مدّت‌ها پیش روی ‌داده، نازل شده باشد، سبب نزول نامیده نمی‌شود. از این رو، هجوم سپاهیان ابرهه به خانه خدا را سبب نزول سوره فیل نمی‌نامند، گرچه می‌توان گفت سوره فیل ناظر به آن است.۴

1.. طه: آیۀ ۵.

2.. مائده: آیۀ ۶۴.

3.. ر. ک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی: ج۸ ص۱۲۶ مدخل «أسباب النزول». سیوطی می‌نویسد: «ما نزلت الآیة أیّام وقوعه» (الإتقان: ج۱ ص۹۴).

4.. ر. ک: الإتقان: ج۱ ص۹۴.

  • نام منبع :
    کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ با همکاری مهدی کمانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31201
صفحه از 593
پرینت  ارسال به