این جمعى که مورد خطاب قرار گرفته‏اند، سران اهل جهنّم هستند؛ کسانى که در دنیا موقعیت و قدرت داشتند و در برابر دین خدا و پیشوایان الهى قیام کردند و صف آراستند.

سؤال: گاهى فرشتگان نیز به صورت «رجال» ظاهر مى‏شوند. پس بى‏ شک، «رجال»، شامل فرشتگان مى‏شود؟

جواب:

اوّلاً به صورت مردان (رجال) در آمدن فرشتگان، دلیل صحّت اطلاق و استعمال این لفظ به جاى آن نیست.

ثانیاً دلیل معتبرى بر این مطلب نداریم که «رجال» برای ملائکه گفته شده باشد.

ثالثاً نکره آورده شدن «رجال»، نشان آن است که مراد از آن، انسان توانا در تعقّل و اندیشیدن و داراى اراده قوى است؛ یعنى انسان‏هاى کامل مرادند، اگر چه ممکن است که فرض شود که در آن، زنانى هم باشند که در این صورت از باب تغلیب است.^۱

اصحاب اعراف از منظر روایات اهل بیت علیهم السلام

روایاتی را که در باره اصحاب اعراف از اهل بیت علیهم السلام رسیده، می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:

دسته اوّل، روایاتی که اهل بیت عصمت و خاندان رسالت را به عنوان اصحاب اعراف معرّفی کرده‌اند، مانند: آنچه از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:

۰.جاءَ ابنُ الکَوّاءِ إلیٰ أمیر المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ: یا أمیرَ المُؤمِنینَ (وَعَلَى ٱلْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلّا ً ِبِسِيمَاهُمْ)؟ فَقالَ: نَحنُ عَلَی الأَعرافِ، نَعْرِفُ أَنصارَنا بِسیماهُم.^۲

۰.شخصی به نام ابن الکوّاء نزد امام امیر مؤمنان علیه السلام آمد و گفت: ای امیر مؤمنان! مراد از (بر اعراف، مردانی هستند که همگان را به علامتشان می‌شناسند)، چیست؟ ایشان فرمود: ما بر اعراف قرار داریم و ما یاران خود را با علامتشان می‌شناسیم.

۱. مراد از رجال اعراف، صاحبان مقام و منزلت‌اند که بعضى، آنان را انبیا دانسته‏اند و برخى، گواهان بر اعمال و عدّه‏اى نیز علما و فقها و... ؛

۲. آنان که حسنات و سیّئاتشان برابر است؛

۳. ملائکه.

جمهور مفسّران؛ قول دوم را برگزیده‏اند؛ ولى علّامه آیات اعراف را با قول اوّل، به دلیل سیاق، سازگار مى‏داند.^۱

ویژگى این رجال، آن است که بهشتیان و دوزخیان را از سیمایشان مى‏شناسند: (رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلّا ً بِسِیمَاهُمْ؛ مردانی که همگان را با سیمایشان می‌شناسند). آنان در آن بلندى، نگاهى به بهشتیان مى‏کنند و به آنان ندا مى‏دهند که: «درود بر شما باد!»، کنایه از این که شما در امنیت هستید و نگران ورود خود به بهشت نباشید؛ چرا که این دسته، مردمانى هستند که هنوز وارد بهشت نشده‏اند؛ ولى امید دارند که به بهشت وارد شوند.^۲

هنگامى که این مؤمنان آسوده‌خاطر شدند، به دوزخیان مى‏نگرند و آنان را بر اثر کردار زشت، گرفتار عذاب‏هاى گوناگون جهنّم مى‏بینند، مى‏گویند:^۳ (رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّٰلِمِینَ؛ پروردگارا! ما را با گروه ستمکاران قرار مده).

آن گاه خداوند، سخن از اصحاب اعراف را دوباره به میان می‌آورد و می‌فرماید: آنان به جمعى از دوزخیان، که آنان را نمى‏شناسند، خطاب مى‏کنند و ملامتشان مى‏کنند و مى‏گویند: (مَا أَغْنَىٰ عَنکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کُنْتُمْ تَسْتَکبِرُونَ؛ مال‌اندوزى‏تان و آن استکبار که مى‏ورزیدید، شما را از عذاب الهی نگه نداشت).