المسجد و اصحاب اللیل.^۱

تفسیر

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

۰.الأَعرافُ کُثبانٌ بَینَ الجَنَّةِ وَ النّارِ.^۲

۰.بین بهشت و جهنّم، بلندى‏ها یا تپّه‌هایی است که «اعراف» نام دارد.

علّامه طباطبایى در تفاوت «حجاب» و «اعراف» بیان مى‏کند:

۰.حجاب، پرده بین دو شى‏ء است که یکى را از دیگرى مى‏پوشاند و در نتیجه، حجاب، بخش ما بین بهشت و دوزخ است و اعراف، قسمت بالاى حجاب است.^۳

ذکر «حجاب» قبل از «اعراف» و مطالب بعد از آن، یعنى مُشرف بودن اصحاب اعراف بر تمام افراد و خطابشان به بهشتیان و دوزخیان، این مطلب را تأیید مى‏کنند که مراد از اعراف، بلندى‏هاى حجاب است که بین بهشت و آتش قرار دارد و آن محل، مُشرف بر این دو دسته است و بر آن اعراف، مردانى هستند که بر دو جانب، اِشراف دارند و هر یک از دو طایفه را به سیما و علامتشان مى‏شناسند. سیاق آیه دلالت دارد که این «رجال» از آن دو دسته مستقل هستند.^۴

در باره این که «رجال» چه کسانى هستند، علّامه طباطبایى دوازده قول نقل مى‏کند^۵ و آن گاه خود، دو قول دیگر بر آن مى‏افزاید^۶ و بعد تمام این اقوال را به سه قول بر مى‏گرداند:

رحمت خدا بدانان نمى‏رسد؟ [اکنون شما تحقیرشدگان] به بهشت وارد شوید [که] نه بیمى بر شماست و نه اندوهگین مى‏شوید).

اشاره

روز قیامت، مردم به سه دسته تقسیم می‌شوند: نخست، مؤمنان مقرّب که مستقیم روانه بهشت می‌شوند؛ دوم، معاندان که مستقیم داخل جهنّم می‌شوند؛ و سوم، مؤمنانی عادی که احیاناً گرفتار گناه شده‏اند و در گذرگاهی میان بهشت و دوزخ به نام «اعراف» گرفتارند و امید ورود به بهشت را دارند و دل به وساطت صاحبان شفاعت بسته‌اند. آیات مورد بحث، این صحنه محشر را ترسیم می‌کند تا مقام و منزلت صاحبان شفاعت در آن روز را گوشزد کند.

واژگان

واژه «حجاب»، اسم از ریشه «حَجب» (بر وزن قَلب و به معنای ممانعت از ارتباط دو شیء) است. از این رو، حجاب به معنای وسیله‌ای است که میان دو شیء فاصله می‌اندازد و آن دو را از تماس با همدیگر منع می‌کند.^۱

«أعراف»، جمع «عُرف» و به معنای زمین‌های مرتفع و بلند است.^۲ عُرف در اصل لغت، به معنای یال حیوان یا محلّ رویش یال است و سپس به همین مناسبت به مکان‌های مرتفع، اطلاق شده است.^۳ به رئیس و بزرگ قبیله که مسئول اداره امور است نیز «عریف» می‌گویند؛^۴ چرا که در میان قبیله دارای جایگاه بلند و شاخصی است.

واژه‌های «سیما» و «سیماء»، اسم و به معنای علامت و نشانه‌اند.^۵

واژه «اصحاب»، جمع صاحب است و صاحب، به کسی می‌گویند که ملازم چیزی یا کسی یا مکانی یا زمانی باشد، مانند: اصحاب المال، اصحاب الأمیر، اصحاب