جا که حاکم نیشابوری، یکی از این روایات را صحیح دانسته، اعتبار ندارد.

ثانیاً آیه چنین دلالتی ندارد و حدّ اکثر دلالت آیه این است که هدایت‌خواهان، بعد از رسول خدا، به دست علی علیه السلام هدایت می‌شوند؛ یعنی وی دارای منصب ارشاد و هدایت است، در حالی که خلافت پیامبر صلی الله علیه و آله، امری دیگر است که تلازمی هم با منصب ارشاد مردم ندارد.^۱

در پاسخ باید گفت:

اوّلاً با وجود روایات فراوان شیعه و اهل سنّت که مصداق «هادی» را امام علی علیه السلام معرّفی کرده‌اند، وجود چنین تفسیری از آیه، مسلّم می‌گردد و تردید سندی، جایگاهی ندارد.

ثانیاً هدایتگری امّت و تداوم بخشیدن به خطّ رسالت، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مسئولیت جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله است و چه طور میان هدایتگری و جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله می‌توان جدایی افکند؟! هر کس مرجعیت علمی و هدایتگری امام علی علیه السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله را بپذیرد، به ولایت ایشان نیز اعتراف نموده است.

پیام‌ها

۱. خالى نبودن زمین از امام معصوم

پیام اساسى و بسیار مهم و سرنوشت‌ساز آیه براى امّت اسلام، این است که زمین از حجّت و امام معصوم، خالى نمى‏ماند. امام على علیه السلام فرمود:

۰.اللّٰهُمَّ بَلىٰ، لاتَخلُو الأَرضُ مِن قائِمٍ ‏لِلّهِ بِحُجَّةٍ؛ إمّا ظاهِراً مَشهوراً أو خائِفاً مَغموراً؛ لِئَلّا تَبطُلَ حُجَجُ اللّهِ و بَیِّناتُهُ.^۲

۰.بار خدایا! آرى، زمین را از کسى که حجّت‏هاى خدا را بر پا دارد ـ که یا آشکار و سرشناس‌اند و یا بیمناک و گم‌نام ـ تهى نمی‌کنی، مبادا که حجّت‏ها و برهان‏هاى الهی از بین بروند.

۰.روزی نزد امام باقر علیه السلام بودم ایشان مرا خواند. گفتم: «لبیک». ایشان فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) فرمود: «من، آن منذر و علی، آن هادی است». امروز هادی کیست؟

۰.من مدّتی طولانی [در فکر فرو رفتم و] سکوت کردم. سپس سر بلند نمودم و گفتم: فدایتان شوم! هدایتگری، مخصوص شما خاندان است. یکی پس از دیگری آن را به ارث می‌برید تا به شما رسیده است. فدایتان شوم! شما هادی [امروز] هستید. امام فرمود:

۰.صَدَقتَ یا عَبدَ الرَّحیمٍ، إنَّ القُرآنَ حَیٌّ لا یموتُ، وَ الآیَةُ حَیَّةٌ لا تَموتُ؛ فَلَو کانَتِ الآیَةُ إذا نَزَلَت فِی الأقوامِ ماتوا فَماتَ القُرآنُ! و لٰکِن هِیَ جارِیَةٌ فِی الباقینَ کَما جَرَت فِی الماضینَ،... إنَّ القُرآنَ حَیٌّ لَم یَمُت، و إنَّهُ یَجرى ما یَجرِى اللَّیلُ وَ النَّهارُ، و کَما تَجرِى الشَّمسُ وَ القَمَرُ، و یَجرى عَلىٰ آخِرِنا کَما یَجرى عَلىٰ أوَّلِنا.^۱

۰.راست گفتی، ای عبد الرحیم! قرآن، زنده است و نمی‌میرد و آیات زنده‌اند و نمی‌میرند. اگر آیه‌ای [فقط] در باره افرادی نازل شود و آنان بمیرند، قرآن می‌میرد؛ امّا آیات، انسان‌های کنونی را در بر می‌گیرد، چنان که گذشتگان را شامل می‌شود.... قرآن، زنده است و نمرده و همچون شب و روز و ماه و خورشید در جریان و حرکت است. قرآن، همان گونه که اوّلینِ ما را در بر می‌گیرد، شامل آخرین فرد ما نیز می‌گردد.

پاسخ به یک ایراد

بنا بر تفسیر و روایات، شأن نزول این آیه نورانی بیان می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و آله مدبّر عالم نیست؛ بلکه منذرِ اوست و علی علیه السلام نیز ادامه دهنده خطّ رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و هدایتگر مردم به فرامین نبوی است. از این رو، از این آیه می‌توان در یافت که ولایت بلافصل امام علی علیه السلام از سوی خداوند، تعیین شده است.

آلوسی در برابر این استدلال شیعه اشکال می‌کند که:

اوّلاً ما صحّت اخبار تفسیر کننده «هادی» به علی بن ابی ‌طالب را نمی‌پذیریم و آن