تردید در دعوت نبوّت، حق دارند معجزه بخواهند، مگر این که دلائل نبوّت، از راه دیگر، آشکار باشد.

امّا مخالفان انبیا، همواره حسن نیّت نداشتند و در پى حقیقت نبودند؛ بلکه از سرِ لجاجت و عدم تسلیم در برابر حق، بهانه‌جویی می‌کردند و هر زمانى، خواستار معجزه‌ای مى‏شدند. این گونه معجزات ـ که «معجزات اقتراحى (معجزات پیشنهادى)» نامیده مى‏شوند ـ هرگز براى دستیابى به حقیقت نبوده‌اند. از این رو، پیامبران هرگز در برابر آن تسلیم نمى‏شدند و بیان مى‏داشتند ـ که معجزه به دست خداست و به فرمان او انجام مى‏گیرد و آنان تنها هشدار دهنده هستند؛ یعنى این گونه نیست که پیامبران هر چه را آنها بخواهند، انجام دهند؛ بلکه گوش به فرمان الهى هستند و وظیفه آنها تعلیم و تربیت مردم است. در واقع، قرآن مى‏فرماید: این کافران، وظیفه اصلى پیامبر را ـ که انذار و دعوت به سوى خداست ـ، فراموش کرده‏اند و چنین پنداشته‏اند که وظیفه اصلى او آوردن معجزه است.

با این بیان، رابطه میان اجزای آیه روشن شد. حال باید پرسید که: منظور از جمله (برای هر قومی، هادی است) چیست؟

برخى از مفسّران گفته‏اند که دو صفت «منذر» و «هاد» به پیامبر صلی الله علیه و آله بر مى‏گردند؛ چرا که «هاد» عطف بر «منذر» است و متعلِّق «هاد» (لکلّ قوم)، بر آن مقدّم شده است؛^۱ ولى این تفسیر، خلاف ظاهر آیه است. آری! اگر کلمه «هاد» پیش از «لکلّ قوم» بود، این معنا پذیرفتنى بود.^۲ در واقع، قرآن مى‏خواهد دو قسم دعوت کننده به حق را معرّفى کند: دعوت کننده‏اى که کارش انذار است و دعوت کننده‏اى که کارش هدایت است.

فرق «انذار» با «هدایت» در این است که انذار براى به راه آمدن گم‌راهان از بیراهه است تا در متن صراط مستقیم قرار گیرند؛ ولی هدایت براى آن است که مردم به راه حق

نیز به عقیده راغب اصفهانی به معنای خبر دادن از امری بیم‌آفرین است.^۱ بنا بر این، «مُنذر» کسی است که با آگاه کردن دیگری بر امری پرهراس، به او هشدار و بیم می‌دهد.

واژه «هادی» در لغت به کسی گفته می‌شود که در پیشاپیش حرکت می‌کند و بقیّه را به دنبال خود پیش می‌برد.^۲ از این رو به سر و گردن اسب که سایر جسد را به دنبال می‌کشد، نوک پیکان،^۳ اوایل شب، راه‌نمای قوم که در رأس قوم حرکت می‌کند و شتری که در جلوی قطار شترها قرار دارد نیز «هادی» می‌گویند.^۴

تفسیر

این آیه در پاسخ یکى از ایرادهاى مشرکان لجباز در زمینه «نبوّت» است. آنان گمان مى‏کردند پیامبر صلی الله علیه و آله باید هر خواسته نامعقول و بلهوسانه آنان را روا دارد. به عبارت دیگر، به گمان آنان، پیامبر صلی الله علیه و آله ادّعا مى‏کند که: من مى‏توانم هر کار خارق العاده‏اى انجام دهم و در این جا نشسته‏ام تا به هوس‏هاى شما جامه عمل بپوشانم. خداوند در پاسخ آنان فرمود:

(إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ.

۰.[اى پیامبر!] تو تنها بیم دهنده‏اى [نه مدبّر و پروردگار جهان تا هر چه می‌خواهند، عملی سازی] و براى هر قومى، هادى [و راه‌نمایى] است).

به دیگر بیان، پیامبر صلی الله علیه و آله نمى‏تواند به درخواست هر کس و براى هر هدف و قصدى، اعجاز ارائه کند؛ بلکه وظیفه ابتدایى‏اش انذار و بیم دادن مردم است تا به کج‌راهه نروند و صراط مستقیم را بپیمایند. البتّه روشن است که یکى از وظایف پیامبر صلی الله علیه و آله، ارائه معجزات براى اثبات حقّانیت و پیوندش با وحى الهى است و مردم حقیقت‌جو، به هنگام شک و