محمّد، بنده و فرستاده‏ات، به تو تقرّب مى‏جویم و با خودِ تو و فرشتگان مقرّبت و پیامبرانى که فرستاده‏اى، به تو تقرّب مى‏جویم.

بنا بر این، اوّلاً: منظور از توسّل، حاجت خواستن مستقیم از پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام نیست؛ بلکه مراد، توسّل به مقام آنان در پیشگاه الهى است و این در حقیقت، توجّه به خداست و شرک نیست؛ چون شرک، آن است که براى خدا شریکى در صفات و اعمال قائل شویم.

ثانیاً: بر فرض، کسی چیزی را مستقیماً از پیامبر صلی الله علیه و آله یا امام درخواست کند؛ ولی آنان را در انجام خواسته خود، مستقل نداند؛ بلکه معتقد باشد که آنان با قدرتی که خداوند سبحان به آنها عطا کرده و به اذن او حاجت وی را برآورده می‌کنند. این هم شرک نیست، همان طور که عیسی علیه السلام می‌فرمود:

۰.(إنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیئَةِ الطَّیرِ فَأَنْفُخُ فیهِ فَیکُونُ طَیراً بِإِذْنِ اللّهِ.^۱

۰.من از گِل براى شما [چیزى‏] به شکل پرنده مى‏سازم، آن گاه در آن مى‏دمم. پس به اذن خدا پرنده‏اى مى‏شود).

ثالثاً: تفاوتی میان تقاضای دعا از پیامبر صلی الله علیه و آله و سوگند دادن خداوند به مقام او نیست.

رابعاً: روایات توسّل به اهل بیت علیهم السلام، افزون بر این که ریشه در قرآن و از جمله آیه توسّل دارند، در حدّ تواتر معنوی‌اند^۲ و از این رو، قابل خدشه منحرفان نیستند.

پیام‏ها

۱. بطلان تکثّرگرایى دینى

تأمّل در آیه نشان مى‏دهد که تقرّب به خدا، ابزار و ساز و کار ویژه‏اى دارد و به تعبیر دیگر، تکثّرگرایى دینى درست نیست؛ یعنى بدین گونه نیست که هر کس به دلخواه خود، راهى

(وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللهَ تَوَّابًا رَحِیمًا.^۱

و اگر آنها هنگامى که به خود ستم کردند، نزد تو مى‏آمدند و از خدا آمرزش مى‏خواستند و پیامبر [نیز] براى ایشان طلب آمرزش مى‏کرد، حتماً خداوند را بسیار توبه‏پذیر و مهربان مى‏یافتند).

یا در آیه ۲۷ سوره یوسف، برادران از پدر مى‏خواهند که براى آمرزش گناهشان از خدا براى آنان آمرزش بطلبد و یعقوب نیز مى‏پذیرد، یا در آیه ۱۱۴ سوره توبه موضوع استغفار ابراهیم علیه السلام براى آزر را مطرح مى‏کند که مؤیّد و بیانگر تأثیر دعاى پیامبران در باره دیگران است.

در روایات نیز، چه از طریق شیعه و چه اهل سنّت، به دست مى‏آید که توسّل به معنایى که گفتیم، نه تنها ایرادی ندارد، بلکه مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است. برای نمونه، حاکم نیشابوری از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت مى‏کند هنگامی که آدم علیه السلام دچار لغزش شد، به پیشگاه خدا چنین عرض کرد:

۰.یا رَبِّ! أسألُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ لَمّا غَفَرتَ لی.

۰.خدایا! به حقّ محمّد از تو تقاضا مى‏کنم که مرا ببخشى.^۲

یا در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که امیر مؤمنان علیه السلام پس از نماز ظهر، این دعا را می‌خواند:

۰.اللّٰهُمَّ‏ إنّی‏ أتَقَرَّبُ‏ إلَیکَ بِجودِکَ وکَرَمِکَ، وَ أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِمُحَمَّدٍ عَبدِکَ وَ رَسولِکَ، وَ أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِمَلائِکَتِکَ المُقَرَّبینَ وَ أنبِیائِکَ المُرسَلینَ‏ و بِکَ‏.^۳

۰.بار خدایا! من به [یارى‏] جود و کَرَمت به تو تقرّب مى‏جویم و به [واسطه‏]