خداوند سبحان، گواهی خواهد داد.

نظریّه دوم: مقصود از «کتاب»، تورات و انجیل و منظور از «عالِم به آن»، مؤمنان اهل کتاب مانند عبد الله بن سلام، سلمان فارسی و تمیم داری‌اند.

این نظریّه به ابن ‌عبّاس، قتاده، مجاهد و جبایی نسبت داده شده است.^۱ ایرادی که به این نظریّه گرفته شده، این است که سوره رعد، مکّی است و افراد یاد شده، پس از هجرت، مسلمان شده‌اند.

ابو جعفر طبرى، یکی از مفسّران اهل سنّت، از ابو بشر روایت کرده که گفت:

۰.به سعید بن جبیر گفتم: آیا منظور از کسى که در نزدش دانش کتاب است، عبد الله‏ بن سلام است؟ گفت: این سوره مکّى است. چگونه مى‏تواند منظور از آن، عبد الله بن سلام باشد؟!^۲

نظریّه سوم: نظریّه‌ای است مبتنی بر روایات اهل بیت علیهم السلام^۳ که «کتاب» اشاره به کتاب خاصّی است که «کتاب مبین» یا «اسم اعظم» نامیده می‌شود و اگر کسی از آن آگاهی یابد، از دانش و قدرتی مافوق تصوّر برخوردار خواهد شد، و خاندان رسالت و در رأس آنها امام علی علیه السلام از آن آگاهی داشته‌اند.

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده که:

۰.خداوند ـ تبارک و تعالی ـ در باره موسی علیه السلام [در قرآن] فرمود: (وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَی‏ءٍ مَوْعِظَةً؛ در الواح [تورات‏] بر او (موسی) از هر چیزی پندى نگاشتیم)^۴ و نفرمود: «کلَّ شیء موعظه؛ همه پندها را» و [از زبان عیسى علیه السلام] فرمود: (لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذی تَخْتَلِفُونَ فیهِ؛ تا برخی از آنچه در آن اختلاف دارید، برایتان توضیح دهم)^۵ و نفرمود: «کلَّ شیء؛ همه چیز را»؛ ولى در باره

۴. تقریر

اگر فرض کنیم فردى خودش را نماینده فلان شخص مشهور معرّفى نماید و در حضور آن شخص مشهور، براى مردم، سخنانى ایراد کند و مدّعى شود که از جانب آن شخص است و آن شخص، آزادانه و بدون آن که عذرى داشته باشد، سکوت اختیار کند، این سکوت و خاموشى، تقریر یا شهادتى عملى از جانب آن شخصیت بر صدقِ نیابت مدّعى و درستى سخنان او به شمار مى‏آید.

با توجّه به آنچه گذشت، چنانچه شخصى خودش را فرستاده خدا معرّفى کند و نبوّت خود را به گونه‌ای در محضر پدید آورنده جهان، مطرح سازد و نبوّت او را نه تنها توده مردم، بلکه حتّى اهل علم بپذیرند، اگر خداى متعال، ادّعاى او را در برابر مردم به طریقى روشن باطل نسازد، چنین سکوتى، شهادت عملى و تقریر و تأییدى بر درستى و حقّانیت ادّعاى او خواهد بود.

گفتنی است با ملاحظه سیره پیامبر اسلام، معلوم مى‏شود که خداى متعال، درستى و حقّانیت نبوّت آن بزرگوار را به هر چهار طریقِ یاد شده، تأیید کرده و به واسطه این راه‏ها بر پیامبرىِ او گواهى داده است.^۱

مقصود از عالِم به کتاب

در باره مقصود از «کسی که دانش کتاب نزد اوست»، سه نظریّه اساسی قابل طرح است:

نظریّه نخست: مقصود، آگاه از قرآن است؛^۲ یعنی خداوند سبحان در پاسخ کسانی که دلیل روشن برای اثبات رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله می‌خواهند، به شهادت خود و شهادت کسی استناد نموده که به سبک و سیاق و محتوای آیات قرآن آگاهی دارد، بدین سان که هر انسان باانصافی، در متن و مضمون این کتاب دقّت کند، خواهد دانست که این سبک جملات و عبارات، بشری و کار انسان نیست و از این رو بر رسالت آورنده آن از جانب