۰.اِعْلَمُوا أنَّ اللّهَ‏ لا یَستَجِیبُ دُعاءً مِن قَلبٍ غافِلٍ.^۱

۰.بدانید خداوند، دعاى برخاسته از قلب غافل را اجابت نمى‏کند.

در حدیث دیگرى مى‏خوانیم که شخصى از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: اسم اعظم خدا چیست؟ چون شنیده بود که هر کس با این اسم، خدا را بخوانَد، دعایش مستجاب است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

۰.کُلُّ اسمٍ مِن أسماءِ اللّهِ أعظَمُ، فَفَرِّغْ قَلبَکَ عَن کُلِّ ما سِواهُ، وَ ادْعُهُ بِأَیّ اسمٍ شِئْتَ.^۲

۰.همه اسم‏هاى خدا، اسم اعظم هستند. خانه دل را از غیر خدا، خالى کن و با هر اسمى که می‌خواهی، او را بخوان.

سؤال مهمّی که این جا مطرح می‌شود، آن است که ظاهر عبارت (یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ)، نشان می‌دهد که خداوند به دعا و درخواست هر مُضطرّی پاسخ می‌دهد؛ امّا گاه مشاهده می‌شود برخی افراد مُضطر، هر چه دعا می‌کنند و خداوند را صدا می‌زنند، جوابی نمی‌گیرند و مشکل آنان، برطرف نمی‌گردد. همین امر، سبب شده برخی مفسّران بگویند که مراد از (یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ)، این است که خداوند، در صورتی که مصلحت ببیند، دعای افراد مضطر را پاسخ می‌دهد^۳ یا اگر مشیّت او بر آن تعلّق بگیرد، گرفتاری افراد مضطر را بر طرف می‌سازد؛^۴ امّا علّامه طباطبایی، معتقد است «یجیب المضطر»، یعنی خداوند، دعای همه مُضطرّان را اجابت می‌کند و گرفتاری همه آنان را، هنگامی که او را می‌خوانند، برطرف می‌سازد^۵ و اگر دعای برخی افراد مضطر، اجابت نمی‌شود، به سبب این است که خداوند، جواب دادن به مُضطرّان را مقیّد به خواندن او نموده است و فرموده: (

او کسى است که شما را در خشکى و دریا مى‏گردانَد تا وقتى که در کشتى‏ها هستید و بادى خوش، آنان را به حرکت در مى‏آورد و بدان شادمان‌اند، [به ناگاه] بادى سخت بر آن کشتى بتازد و موج از هر جا بر ایشان، فرو ریزد و یقین کنند که آنان در محاصره[ی باد و موج] قرار گرفته‏اند، خدا را به اخلاص عقیده می‌خوانند که اگر ما را از این [ورطه و خطر] بِرَهانى، به یقین از سپاس‌گزاران خواهیم بود).

از امام حسن عسکرى علیه السلام روایت شده که در تفسیر کلمه «اللّه‏» می‌فرماید:

۰.شخصی نزد امام صادق علیه السلام آمد و گفت: این خدا، چیست و کیست؟! چون بسیارى با من بحث کردند و شبهه‏هاى زیادى القا نمودند. امام علیه السلام فرمود: «تا کنون سوار کشتى شده‏اى؟». گفت: آری. فرمود: «تا حالا اتّفاق افتاده که جایى که راه نجاتى نباشد، دچار حادثه‌ای شوى؟» گفت: آری. فرمود: «آیا در آن حال گرفتارى، احساس نکردى چیزى هست که تو را نجات دهد؟ او، همان خدا بود که تو صدایش مى‏زدى و وجودش را احساس مى‏کردى».^۱

اجابت دعا در حال اضطرار

گرچه خداوند، دعاى همه افراد را، هنگامى که شرایط استجابت دعا جمع باشد، اجابت مى‏کند، در این آیه، مخصوصاً بر عنوان «مُضطَر» تکیه شده است، چون یکى از شرایط دعا، آن است که انسان، چشم از عالم اسباب، به کلّى برگیرد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از او بداند و حلّ هر مشکلى را به دست او ببیند و این درک و بینش، در حال اضطرار و ناچارى به انسان دست مى‏دهد و در این هنگام، وقت اجابت، فرا مى‏رسد. امام على علیه السلام فرمود:

۰.عِندَ تَناهِی الشّدَّةِ تَکونُ الفُرجَةُ.^۲

۰.گشایش، به هنگامه نهایت سختى است.

از پیامبر صلی الله علیه و آله نیز روایت شده که فرمود: