۰.قَد وَرِثْنا نَحنُ هٰذَا القرآنَ... قالَ: (ثُمَّ أَوْرَثْنَا ٱلْكِتَابَ ٱلَّذِينَ ٱصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا)، فَنَحنُ الَّذینَ اصْطَفانَا اللّهُ عز و جل، ثُمَّ أورَثَنا هٰذَا الَّذی فیهِ تِبیانُ کُلِّ شَی‏ءٍ.^۱

۰.ما وارثان این قرآن هستیم... خداوند فرمود: (سپس این کتاب را به بندگان برگزیده خود، به میراث دادیم). ما کسانی هستیم که خداوند عز و جل ما را برگزید. سپس این کتابی را که در آن توضیح هر چیزی آمده است، در میان ما به میراث باقی گذاشت.

۱۲. ابو هاشم جعفری می‌گوید: نزد امام حسن عسکری علیه السلام بودم که از آیه (ثُمَّ أَوْرَثْنَا ٱلْكِتَابَ ٱلَّذِينَ ٱصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُم مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ ٱللّهِ) سؤال نمودیم.

امام علیه السلام فرمود:

۰.کُلُّهُم مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله؛ الظّالِمُ لِنَفسِهِ: الَّذی لا یُقِرُّ بِالإِمامِ، وَ المُقتَصِدُ: العارِفُ بِالإمامِ، وَ السّابِقُ بِالخَیراتِ بِإذنِ اللّهِ: الإِمامُ.^۲

۰.همگی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله هستند و مراد از آن که به خود ستم کرده، کسی است که امام را تصدیق نمی‌کند؛ میانه‌رو، کسی است که امام را می‌شناسد و پیش‌گام نیکی‌ها به توفیق الهی، امام [معصوم] است.

تبیین روایات

در این روایات، برای تفسیر آیه مورد بحث، ضمن بیان برخی از مصداق‌های ستمگرِ به خود و میانه‌رو از دودمان پیامبر صلی الله علیه و آله، با بهره‌گیری از شیوه تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به سنّت، چند نکته اساسی مورد تأکید قرار گرفته است:

۱. میراثداران حقیقی قرآن و متصدّیان علوم و معارف آن ـ همانند کتاب‌های آسمانی پیشین ـ همه امّت نیستند؛ بلکه شماری از بندگان برگزیده الهی هستند.

۲. ادامه آیه یاد شده که همه بندگان برگزیده خدا و میراثداران قرآن را اهل بهشت

عراق و خراسان، حضور داشت. مأمون از جمع دانشمندان، در باره آیه (ثُمَّ أَوْرَثْنَا ٱلْكِتَابَ ٱلَّذِينَ ٱصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا) سؤال کرد. دانشمندان حاضر گفتند: خداوند با این آیه، تمام امّت را اراده کرده است.

مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: ای ابو الحسن! نظر شما چیست؟

امام علیه السلام فرمود: «من چنین نظری ندارم. معتقدم خداوند عز و جل با این سخن، عترت طاهر را اراده کرده است».

مأمون پرسید: چگونه مراد، عترت است، نه همه امّت؟

امام علیه السلام فرمود: «اگر تمام امّت، مراد بود، باید همگی در بهشت باشند؛ چرا که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ فرموده است: (فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذٰلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ). سپس همگی را در بهشت، گِرد آورده است و فرموده: (جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ). بنا بر این، وراثت کتاب، ویژه عترت طاهر است، نه دیگران».

آن گاه مأمون سؤال کرد: عترت طاهر، چه کسانی هستند؟

امام علیه السلام فرمود: «کسانی که خداوند در کتابش، آنان را این گونه توصیف کرده است: (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا)و کسانی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در باره آنان فرمود: «إنّی مُخَلِّفٌ فیکُمُ الثَّقَلَینِ: کِتابَ اللهِ، وَ عِترَتی أهلَ بَیتی، ألا وَ إنَّهُما لَنْ یَفتَرِقا حَتّىٰ یَرِدا عَلَیَّ الحوضَ. فَانْظُروا کَیفَ تَخْلُفونّی فیهِما. أیُّها النّاسُ! لا تُعَلِّموهُم، فَإِنَّهُم أعلَمُ مِنکُم؛ من در میان شما دو ثقل به یادگار می‌نهم: کتاب خدا و عترتم که همان اهل بیت منند، این دو هرگز از یکدیگر جدا نشوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد آیند، بنگرید چگونه در این دو، جانشینی می‌کنید. ای مردم! به آنها نیاموزید که آنها از شما داناترند»^۱

۱۱. از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: