آدم، پیمان گرفت و آنان را بر خودشان گواه کرد که: آیا من پروردگار شما نیستم؟)، فرشتگان گفتند: چرا [هستى]. خداى ـ تبارک و تعالى ـ فرمود: من، پروردگار شمایم و محمّد، پیامبرتان و على، امیرتان است».

روایات دیگرى که به آیه اولو الأمر اشاره دارند، احادیثى است که تأکید مى‏کنند نام «امیر المؤمنین» به على بن ابى طالب( اختصاص دارد. برای نمونه، در روایت آمده است:

۰.مردى بر امام صادق علیه السلام وارد شد و گفت: اى امیر مؤمنان! سلام بر تو! امام علیه السلام روى پا ایستاد و فرمود: «دست نگه دار! این، نامى است که شایسته کسى جز امیر مؤمنان [على(] نیست. خدا، او را بدان نامید و کسى جز او، به آن نامیده نشده است».

۰.راوی می‌گوید: من گفتم: پس قائم شما [مهدى«عج»] به چه نام خوانده مى‏شود؟

۰.فرمود: «به او گفته مى‏شود: سلام بر تو، اى بقیّة اللّه‏! سلام بر تو، اى پسر پیامبر خدا!».^۱

آرای مفسّران اهل سنّت

در میان اهل سنّت، در باره مصداق اولو الأمر، شش نظر وجود دارد:

۱. هر زمامدارى است، خوب باشد یا بد، عاقل باشد یا فاسد؛^۲

۲. به هر که مورد اجماع امّت باشد، گفته می‌شود؛^۳

۳. به زمامداران فکرى جامعه، علما و نخبگان، گفته می‌شود؛^۴

۴. خلفاى چهارگانه اسلام: ابو بکر، عمر، عثمان و على علیه السلام هستند که در آغاز تاریخ اسلام، پس از پیامبر(، زمام امور را به دست گرفتند؛^۵

است و در باره آنان، چنین نازل کرده است: (اى کسانى که ایمان آورده‏اید! خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را [نیز] اطاعت کنید...).

گفتم: ای پیامبر خدا! آنان، چه کسانی هستند؟ فرمود: «تو، نخستینِ آنان هستی».^۱

گفتنی است همه روایاتی که بیانگر ولایت ائمّه علیهم السلام بعد از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستند، تبیین مدلول آیه اولو الأمر توسّط پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تلقّی می‌شوند؛^۲ مانند «حدیث ثقلین» یا این روایت:

۰.یا مَعشرَ المُهاجِرینَ وَ الأنصارِ! أُوصِیکُم بِوَصِیَّةٍ فَاحْفَظُوها، وَ إنّی مُؤَدٍّ إلَیکُم أمْراً فَاقْبَلُوهُ: ألا إنَّ عَلِیّاً أمیرُکُم مِن بَعدِی وَ خَلیفَتِی فیکُم.^۳

۰.اى گروه مهاجران و انصار! شما را به وصیّتى سفارش مى‏کنم. پس حفظش کنید و کارى را به شما مى‏سپارم، پس آن را بپذیرید. هان! همانا على، امیر شما پس از من و جانشین من در میان شماست.

از جمله روایاتى که مؤیّد تفسیر یاد شده هستند، روایات مربوط به آغاز نام‏گذارى على علیه السلام به «امیر المؤمنین» است؛ مانند این سخن که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که می‌فرماید:

۰.لو عَلِمَ النّاسُ مَتىٰ سُمِّیَ عَلِیٌّ أمیرَ المُؤمِنینَ، ما أنْکَروا فَضْلَهُ. سُمِّیَ أمیرَ المُؤمِنینَ وَ آدَمُ بَینَ الرّوحِ وَ الجَسَدِ؛ قالَ اللّهُ عز و جل: (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِىءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکمْ...)^۴. قالَتِ المَلائِکَةُ: بَلىٰ، قالَ ـ تَبارکَ وَ تَعالىٰ ـ: أنَا رَبُّکُم، وَ مُحَمَّدٌ نَبِیُّکُم، وَ عَلِیٌّ أمیرُکُم.^۵

۰.اگر مردم مى‏دانستند که على، چه زمانى امیر مؤمنان نامیده شد، فضل و برترى او را انکار نمى‏کردند. او امیر مؤمنان نامیده شد، در حالى که آدم در هنگامه دمیدن روح در کالبدش بود. خدا گفت: (و چون پروردگارت از پشتِ فرزندان