مى‌رساند و مى‌گوید: یکى از دو ناقه را به او بده». پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من با او شرط کردم که دو رکعت، نماز بگزارد و در آن، هیچ به یاد چیزى از دنیا نیفتد تا اگر نماز گزارد، یکى از دو ناقه را به وى بدهم و او در تشهّد نشست و پیشِ خود فکر کرد که کدام یک از آن دو را بگیرد». جبرئیل علیه السلام گفت: «اى محمّد! خداوند به تو سلام مى‌رساند و مى‌گوید: او اندیشید که کدام یک را بگیرد که چاق‌تر و بزرگ‌تر باشد و آن را نحر کند و در راه خدا، آن را صدقه بدهد. بنا بر این، تفکّر او براى خداوند بود، نه خودش و یا دنیا». پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گریست و هر دو ناقه را به وى داد.^۱

ثانیاً غرق شدن در عالم معنى و توجّه به خدا، بدین معنا نیست که اگر در چنین حالى، کسى جلو انسان قرار گرفت و از او چیزى خواست، او نفهمد، بلکه انسان‌های کامل ـ به تعبیر اهل عرفان ـ در مقام جمع الجمعی، می‌توانند به معلومات گوناگونی توجّه داشته باشند؛ زیرا در این مقام، بر تمام عوالم زمان و زمانیات، احاطه پیدا می‌کنند. البتّه این حال برای کسی که بدان دست نیافته، قابل بیان و ادراک نیست.

نقل شده وقتى سیّد رضى به برادرش سیّد مرتضى اقتدا کرد، در بین نماز، نیّت خود را به فُرادا برگردانْد. علّت را پرسیدند. پاسخ داد: در بین نماز دیدم که برادرم غرق در خون است. وقتى از سیّد مرتضى، مسئله را پرسیدند، گفت: به مسئله‏اى فقهى در مورد حیض فکر مى‏کردم و برادرم سیّد رضى، فکر مرا خوانده است.^۲

۸. دادن انگشترى، مبطل نماز است

فخر رازی، باز اشکال می‌کند دادن انگشتر در موقع نماز، مصداق «فعل کَثیر» و مبطل نماز است. فقها گفته‏اند اگر انسان در نماز، کارى کند که شکل ظاهرى آن بر هم بخورد، نماز، باطل مى‏شود. صدقه دادن امام علیه السلام هم در موقع نماز، به دلیل اینکه «فعل کثیر» به حساب مى‏آید، موجب بطلان نماز است.^۳

چگونه به سخن دیگری توجّه می‏کند و آن را می‏فهمد؟^۱

على علیه السلام به هنگام نماز، سر تا پا در حال توجّه به خدا بود. حتّى طبق برخى از روایات، در جنگ صفّین، تیرى به پاى مبارک ایشان اصابت کرد که گویا به استخوان رسیده بود و با توجّه به امکانات محدود آن زمان، خارج کردن تیر، کار بس مشکل و خطرناکى بود. بعد از مشورت با امام حسن علیه السلام، ایشان فرمود: «پدرم در هنگام نماز، به این عالم توجّه ندارد. لذا در آن حالت، تیر را خارج سازید».^۲ بنا بر این، کسى که در حال نماز، به اندازه‏اى غرق در یاد خداست که متوجّه بیرون کشیدن تیر از پایش نمى‏شود، چگونه است که به فقیرى توجّه کرده به او احسان مى‏کند؟!

به این اشکال مى‏توان چنین پاسخ داد که اوّلاً، توجّه براى خدا، توجّه به خداست؛ یعنى کسى که درحال نماز به چیزى توجّه پیدا مى‏کند که براى خداست، در واقع، به خدا توجّه دارد. امیر مؤمنان علیه السلام براى خدا به خواسته نیازمند، توجّه کرد و انگشترى خود را به او داد. بنا بر این، کارى منافى با حضور قلب، انجام نداده است.

گفتنی است در روایتی در کتاب المناقب ابن شهرآشوب آمده که به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دو ناقه هدیه شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به اصحاب خود فرمود: «آیا بین شما کسى هست که دو رکعت نماز با قیام، رکوع، سجود، وضو و فروتنى آن به جا آورد و در آن، به چیزى از دنیا همّت نورزد و دلش به فکر دنیا نیفتد تا یکى از این دو ناقه را به او هدیه بدهم؟». یک بار، دو بار و سه بار فرمود و هیچ کدام از یارانش پاسخ ندادند تا این که امیر مؤمنان علیه السلام برخاست و گفت: «من، اى پیامبر خدا! دو رکعت نماز به جا مى آورم و تکبیرة الإحرام مى گویم و تا آن هنگام که سلام بدهم، به یاد چیزى از دنیا نخواهم افتاد». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اى على! درود خدا بر تو باد! بخوان». امیر مؤمنان، تکبیر گفت و وارد نماز شد. هنگامى که سلام داد، جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و گفت: «اى محمّد! خداوند به تو سلام