321
کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام

مربوط به ولیّ بلا فصل بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله است و ناظر به زمان‌های بعد نیست تا انحصار آن با امامتِ سایر امامان علیهم السلام منافات داشته باشد.

۴. تعارض ولایت امام علی علیه السلام با ولایت پیامبر صلی الله علیه و آله در حیات ایشان

فخر رازی، اشکال می‏کند که اگر «ولیّ» در آیه، به معنای متصرّف در امور و امامت باشد، آیه اقتضا دارد ولایت امیر مؤمنان در زمان نزول آیه، تحقّق داشته باشد، در حالی که امیر مؤمنان در زمان حیات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله متصرّف در امور نبوده است.۱

جواب این اشکال، روشن است؛ چرا که آیه، بر استحقاق امیر مؤمنان علی علیه السلام برای ولایت دلالت دارد؛ امّا تصرّف و امر و نهی او، متوقّف بر زمان بعد از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است؛ زیرا ولایت ولی، وصی، خلیفه و جانشین، همواره بالقوّه بوده، نه بالفعل. زکریا علیه السلام از خداوند فرزندی طلب می‏کند تا ولی و جانشین و وارث او باشد. ایشان از خدا می‌خواهد: (فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً یرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ). این مسئله، امری عرفی و عقلایی است. علاوه بر این، مسئله تعیین جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله، اختصاص به این آیه ندارد؛ بلکه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در طول دوران بیست و سه ساله پیامبری‌اش، به طور مکرّر، مسئله خلافت علی علیه السلام را مطرح کردند که اوّلین نمونه آن، داستان حدیث «روز هشدار» است.۲

۵. جمع بودن ترکیبات آیه

گفته شده در آیه ولایت، واژه‏هاى «آمنوا»، «یقیمون»، «هم» و «راکعون»، جمع هستند، در حالى که مصداق این کلمات، على علیه السلام است که مفرد است. اگر مقصود امام على علیه السلام بود، باید واژه‏هاى مذکور، مفرد مى‏آمد.

در پاسخ باید گفت: در قرآن و سخنان فصیحان عرب، به فراوانى جمع در مفرد، استعمال شده است تا نکته‌ای را برساند. در قرآن، موارد متعدّدى هست که لفظ جمع

1.. تفسیر الفخر الرازی: ج‏۱۲ ص۳۸۴.

2.. ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن: ج‏۳ ص۵۶۳، آیات ولایت در قرآن: ص۹۹ ـ ۱۰۰. نیز، ر. ک: دانش‌نامۀ امیر المؤمنین علیه السلام: ج۱ ص۲۰۱ (یاری پیامبر صلی الله علیه و آله در تبلیغ) و ص۴۹۴ (حدیث روز هشدار).


کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
320

(إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هَادٍ.۱

تو تنها هشدار دهنده‏اى، و براى هو قومى، هدایتگری است).

به نظر فخر رازى، در همه این موارد، کلّمه «إنّما» براى حصر است. فقط وقتى به آیه ولایت مى‏رسد، ادّعا مى‏کند که «إنّما» مفیدِ حصر نیست. ظاهراً ایشان با ولایت مشکل دارد، نه با معناى کلمه «إنّما»؛ وگر نه توجیه علمى براى فرقى که گذاشته، وجود ندارد.

۳. لُبّ سخن فخر رازی، این است که «إنّما»، حصر حقیقی نیست، مانند مثال‌هایی که بیان کرده است، در حالی که اصل «إنّما» برای حصر حقیقی وضع شده است و حمل آن بر حصر اضافی، نیازمند دلیل و قرینه است و به دلیل نزول جداگانه آیه ولایت و سبب نزول خاصّ آن، چنین قرینه‌ای وجود ندارد.

همچنین باید افزود که برداشت فخر رازی از حصر در آیه دوم، نادرست است؛ چرا که این آیه می‏فرماید: زندگی دنیا، چیزی جز لهو و لعب و... نیست (یعنی فقط لهو و لعب است)، نه این که تنها زندگی دنیا، لهو و لعب باشد.

۳. ناسازگاری حصر حقیقی با امامت سایر ائمّه

آلوسی، شبهه کرده که اگر استدلال شیعه به این آیه تمام باشد، در این صورت، امامت و سرپرستی یازده امام دیگر نفی می‏گردد؛ زیرا لازمه حصر حقیقی در آیه، انحصار حاکمیت و سرپرستی در خدا و رسول صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و نفی از غیرِ آنان است.۲

در پاسخ، باید اشاره کرد که نزول سوره مائده، در اواخر عمر شریف پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است. لذا آیه ولایت، بیانگر سرپرست مسلمانان بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله است؛ امّا از آن جایی که ضرورت وجود امام در هر زمانی، مورد اتّفاق شیعه و اهل سنّت است،۳ باید ولایت بر مسلمانان به وسیله سرپرست جامعه، استمرار داشته باشد. بنا بر این، آیه ولایت،

1.. رعد: آیۀ ۷.

2.. تفسیر الآلوسی: ج۳ ص۳۳۵.

3.. چرا که لازمۀ روایات «من مات و لم یعرف إمام زمانه مات میتةً جاهلیةً» که میان فریقین متواتر است، ضرورت وجود امام در هر زمانی است.

  • نام منبع :
    کرائم قرآن در فضائل اهل بیت علیهم السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ با همکاری مهدی کمانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31865
صفحه از 593
پرینت  ارسال به