طول محبّت خدا قرار دهد که در آن صورت است که دیگران نیز او را دوست خواهند داشت. در روایتى از امام على علیه السلام نقل شده است:

در گذشته، هر گاه حکیمان به یکدیگر نامه مى‏نوشتند، سه چیز را یادآور مى‏شدند: یکى از آنها این بود که هرگاه کسى بین خود و خداى خویش را اصلاح کند، خداوند، بین او و مردم را اصلاح مى‏گردانَد.^۱

محبّتى این چنین، جاودانه است و به چاپلوسى نیز نیازى ندارد؛ زیرا خداوند، دل‏هاى آدمیان را به گونه‏اى آفریده که انسان‏هاى نیکوکار را دوست داشته باشند.

۲. محبّت صالحان در دل نیکوکاران

بر اساس مفاد آیه یاد شده، یکى از پاداش‏هاى دنیوى خداوند به مؤمنان نیکوکار، این است که محبّتشان را در دل صالحان و نیکوکاران، قرار مى‏دهد. برخی تصوّر کرده‌اند مقصود از آیه، این است که نشانه ایمان و نیکوکاری این است که حتّی افراد تبه‌کار نیز باید آنان را دوست داشته باشند، در صورتی که این، پنداری نادرست است. تبه‌کاران، در صف مقابل نیکوکاران قرار دارند و لذا نسبت به آنها کینه می‌ورزند و همه انسان‌های صالح و در رأس آنها پیشوایان هدایت، همواره مورد خشم و کینه تبه‌کاران قرار داشته‌اند.

در این ‌باره، یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام به نام مُفضّل می‌گوید: به ایشان گفتم: اطرافیان ما مى‏گویند: هرگاه خداوند متعال، بنده‏اى را دوست بدارد، کسى در آسمان، او را بلند آوازه مى‏سازد و مى‏گوید: «خداوند، فلانى را دوست دارد. پس دوستش بدارید». در نتیجه، محبّتش در دل‏هاى بندگان خدا، افکنده مى‏شود و چون خداوند متعال، بنده‏اى را دشمن بدارد، کسى در آسمان اعلام مى‏دارد: «خداوند، فلانى را دشمن مى‏دارد. پس او را دشمن بدارید». در نتیجه، دشمنىِ او در دل‏هاى بندگان خدا، افکنده مى‏شود.

امام علیه السلام تکیه داده بود. نشست و سه بار دستانش را تکان داد و بر یکدیگر زد و فرمود:

نه! چنین نیست که مى‏گویند؛ لیکن خداوند عز و جل‏ هرگاه بنده‏اى را دوست بدارد، مردم را

۲. امام باقر علیه السلام از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل مى‏فرماید که ایشان فرمود:

۰.یا عَلِىُّ! ألا اُعَلِّمُکَ؟ قُل: اللّٰهُمَّ اجعَل لی عِندَکَ عَهداً، وَ اجعَل لی عِندَکَ وُدّاً. فَنَزَلَت هٰذِهِ الآیَةُ: (إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ ٱلرَّحْمَٰنُ وُدًّا).^۱

۰.اى على! مى‏خواهى آموزشت دهم؟ بگو: پروردگارا! در نزد خویش، برایم پیمانى قرار بده و در پیش خود، برایم محبّتى قرار ده، پس این آیه نازل شد: (إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ ٱلرَّحْمَٰنُ وُدًّا).

۳. از امام باقر علیه السلام و محمّد بن حنفیه در تفسیر این آیه نقل شده است:

۰.لایَبقىٰ مُؤمِنٌ إلّا وَ فی قَلبِهِ وُدٌّ لِعَلِىٍّ وَ لِأَهلِ بَیتِهِ.^۲

۰.هیچ مؤمنى نیست، جز آن که در دلش مهر على و خاندانش هست.

بنا بر این، مصداق اتم و اکمل این آیه، اهل بیت علیهم السلام هستند؛ ولی باید توجّه داشت نزول آیه در باره امام على علیه السلام، مانع از آن نیست که آیه را به مؤمنان و صالحان، تعمیم بدهیم؛ بلکه همه مؤمنان از محبّت و محبوبیت در افکار عمومى، سهمى دارند.^۳

پیام‏ها

۱. راه نفوذ در دل‏ها

بسیارى از مردم بر آن‌اند که دوستى و مهر دیگران را به خود جلب کنند و گاه از راه‏هاى حرام و خلاف، بدین کار دست مى‏زنند، غافل از آن که اگر کسى مى‏خواهد در دل‏ها نفوذ کند و مردم، او را دوست داشته باشند، باید رابطه بین خود و خدا را اصلاح کند و به خدا محبّت بورزد و «مهرِ دگران را ز دلِ صد دله خود، یله کند»^۴ و همه محبّت‏ها را در