گفتنی است مفرد و نکره آمدن (أُذُنٌ وَاعِيَةٌ)، نوعی تعریض از سوی خداوند است برای بیان اندک بودن کسانی که این پندهای الهی را آویزه گوش خود می‏کنند و همیشه در جان خود، حفظ می‏کنند. ^۱

پیام‏ها

۱. تشویق به شناخت موانع هدایت

داستان زندگى کسانى که با وجود همه نشانه‏ها و دلائل، باز راه خطا را مى‏پویند، عبرت‏آموز است و باید اندیشید که چرا به چنین بدبختى‏اى دچار شدند. خداوند با عباراتی که گویای نکوهش بی توجّهی به زندگی چنین افرادی است، مسلمانان را به شناخت عوامل گم‌راهی امّت‌ها تشویق می‏کند. از این رو، شناخت موانع معرفت، ضرورى است. در روایات اسلامى، هوسرانی، یکی از موانع معرفت و هدایت معرّفی شده است. امام على علیه السلام مى‏فرماید:

۰.لاتَسکُنُ الحِکمَةُ قَلباً مَعَ الشَّهوَةِ.^۲

۰.حکمت، در قلبى که گرفتار شهوت است، قرار نمى‏گیرد.

ایشان، در بیان دیگرى فرموده:

۰.حَرامٌ عَلىٰ کُلِّ عَقلٍ مَغلولٍ بِالشَّهوَةِ أن یَنتَفِعَ بِالحِکمَةِ.^۳

۰.بر هر عقلى که با شهوت به بند کشیده شده، حرام است که از حکمت، سود ببرد.

کسى که اسیر هوا و هوس است، از نظر تکوینى حرام است که از حکمت، بهره گیرد، چون باید حجاب‏ها را از پیش رو بردارد، غبارها را بزُداید و نامحرمان را از خانه دل بیرون کند تا پذیراى حکمت شود؛ چرا که گفته‌اند: اوّل، خانه را بروب، آن‏گاه، مهمان بطلب.

نگارنده، در سال

أُذُنٌ وَاعِیَةٌ) گوش توست».^۱

همچنین در بسیارى از کتاب‏هاى تفسیرى و حدیثى فریقین، نقل شده که پیامبر اکرم بعد از نزول آیه (وَ تَعِیَهَا أُذُنٌ وَاعِیَةٌ) فرمود:

۰.سَأَلتُ اللّهَ‏ أن یَجعَلَها أذُنَکَ یا عَلِىُّ!^۲

۰.از خدا خواستم که گوش شنواى نگه دارنده را گوش تو قرار دهد، اى على!

در ادامه روایت آمده که امام على علیه السلام فرمود: «پس از آن، چیزى از پیامبر صلی الله علیه و آله نشنیدم که فراموشش کنم».^۳

در روایت دیگرى آمده است که وقتى على علیه السلام، به کوفه آمد، چهل روز در نماز صبح براى مردم، سوره اعلی را می‌خواند. بعضى بر او خُرده گرفتند که جز این سوره، دیگر سوره‌ها را خوب نمی‏داند! چون خبر به ایشان رسید، در پاسخ فرمود:

۰.من ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه قرآن را مى‏دانم.... هیچ سخنى از آن نازل نشده، جز آن که مى‏دانم در باره چه کسى، در چه روزى و در چه جایى نازل شده است. آیا نخوانده‏اند که (إِنَّ هَٰذَا لَفِى ٱلصُّحُفِ ٱلْأُولَىٰ * صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَىٰ؛^۴ به یقین، در صحیفه‏هاى گذشته، این معنا هست؛ صحیفه‏هاى ابراهیم و موسى). به خدا سوگند، آن در پیشِ من است و از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و از ابراهیم علیه السلام و موسى علیه السلام، به ارث برده‏ام. به خدا سوگند! من کسى هستم که خداوند در باره من این آیه را نازل کرده: (وَ تَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ؛ تا گوش شنوا، آن را نگه ‏دارد). ما نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بودیم و ما را از وحى، خبردار مى‏ساخت. من آن را مى‏گرفتم و دیگران، فراموش مى‏کردند. وقتى از نزد او بیرون مى‏آمدیم، مى‏گفتند: (مَاذَا قَالَ ءَانِفًا؛^۵ هم‌اکنون، چه گفت؟).^۶