آن پرداخته است، می‏گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به این دلیل علی بن ابی طالب علیه السلام را مأمور کرد آیات برائت را از ابو بکر بگیرد و خود، آنها را اعلان کند که عادت و رسم عرب، بر آن بود که هر کس پیمانی می‏بست، نقض آن نیز باید به وسیله خود او یا یکی از افراد قبیله او صورت گیرد.

بر اساس منابع موجود، ثعلبی (م ۴۲۷ق) نخستین بار این مطلب را آورده و نوشته است:

۰.این، بدان علّت است که عادت رایج عرب در بستن و شکستن پیمان‌ها، آن بوده است که شخصی از افراد خود قبیله، متولّی آن گردد. بنا بر این، پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را فرستاد تا نگویند این، مخالفِ آن چیزی است که ما در نقضِ پیمان‌ها عرف می‌دانیم.^۱

زمخشری،^۲ آلوسی^۳ و دیگران نیز همین سخن را تکرار کرده‌اند.

اشکال نخست بر این مطلب، آن است که چگونه می‏توان وجود چنین رسمی را اثبات کرد؟ صرفِ ادّعا، کافی نیست.

ثانیاً اگر چنین رسمی وجود داشت، چرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ـ که اُسوه اخلاق و ادب است ـ از آن غفلت ورزید تا این که لازم باشد فرشته وحی، آن را به او یادآوری کند؟

ثالثاً بر فرض غفلت پیامبر صلی الله علیه و آله، مگر رعایت رسمی جاهلی، در اسلام چه قدر ارزش دارد که باید فرشته وحی، آن را به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور دهد،^۴ در حالی که به دلالت همین آیات، مشرکان از پیش، خیانت و عهدشکنی کرده بودند؟

رابعاً مرجع ضمیر در (عَاهَدتُم)، تمامی مؤمنان از جمله پیامبر صلی الله علیه و آله است. لذا این آیات، اگر بیانگر نقضِ پیمان نیز باشد، پیمان آن، اختصاص به پیامبر صلی الله علیه و آله ندارد تا اعلامِ نقض آن نیز، بنا بر رسم عرب، لازم باشد به وسیله او ابلاغ شود.

علّامه، آن گاه در پاسخ این شبهه بیان مى‏دارد که هیچ دلیل عقلى و نقلى‌ای نیست که جمله «إنَّه لا یُؤدِّی عنکَ إلّا أنت أو رجلٌ مِنکَ» به مسئله «پیمان شکستن»، مقیّد شده باشد و از این جمله، آشکارا فهمیده مى‏شود که هر چیزى که بر پیامبر صلی الله علیه و آله واجب است آن را انجام دهد، جایز نیست که آن را جز خود او یا مردى از خاندانش، ابلاغ نماید؛ چه مسئله نقض پیمان با مشرکان باشد ـ چنان که در مورد برائت بود ـ، و چه حکم الهى دیگرى که ابلاغش بر عهده پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است. اتّفاقاً در همین ماجرا نیز شاهد هستیم که امام علی علیه السلام افزون بر ابلاغ آیات برائت از مشرکان، چهار حکم دیگر را نیز که مفاد آیات دیگری از قرآن است، ابلاغ نمود.^۱

اشکالی که به این استدلال می‏شود، آن است که گاه دیگران نیز پیام‌ها یا احکامی را از طرف پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ابلاغ کرده‌اند و این، نشان می‏دهد که در این عبارت، اراده عموم نشده است.^۲

علّامه در پاسخ می‏گوید: این ابلاغی که در این عبارت منحصر است، در مورد رسالت‌هایی است که ابلاغ آنها بر شخص پیامبر صلی الله علیه و آله واجب بوده است، مانند ابلاغ اوّلیه احکام یا آیات قرآن، نه مانند نامه‌هایی که به سران کشورها یا طوایف نوشته است یا ابلاغِ نصایح و مواعظ. در واقع، کسی که این اشکال را می‌کند، در عبارت «لا یُؤدِّی عَنکَ» دقّت نکرده است؛ چرا که این عبارت غیر از «لا یؤدی منک» است که شامل همه پیام‌هایی است که پیامبر صلی الله علیه و آله، شخصی را مأمور رساندن آن می‏کرد.^۳

شبهه‌ای دیگری که باز از سوی برخی اهل سنّت مطرح شده و علّامه طباطبایی نیز به