مقدّمه

مهار نمودن خود و تنظيم رفتارها ، افكار و هيجان ها ، از اركان بنيادين موفّقيت بشر ، چه در بُعد شخصى و چه در بُعد اجتماعى است ؛ چرا كه بدون آن نمى توان به اهداف والاى انسانى دست يافت . مهار كردن و تنظيم ، از يك ديدگاه به دو بخش بيرونى و درونى تقسيم مى شود و بهترين و مؤثّرترين نوع آن ، مهار كردن و تنظيم درونى است و در واقع ، موضوع «خودنظم دهى» در اين نوع آن ، معنا مى يابد . انسان به نيرويى درونى نياز دارد تا افكار ، احساسات و رفتار او را مهار كند و به آنها نظم دهد . اين مفهوم ، در ادبيات دينى ، ذيل عنوان «تقوا» مطرح مى شود . تقوا ، عنوانى كلّى ، جامع و فراگير است كه همه عوامل مهار كردن و تنظيم خود را شامل مى شود . در فرهنگ دينى ، مجموعه اى از عوامل مهاركننده و نظم دهنده وجود دارند كه هر كدام ، ويژگى خاصّ خود را دارند و به نوعى اين كنترل را اِعمال مى كنند .
يكى از مهم ترين عوامل خودنظم دهى كه دين معرّفى مى كند ، «حيا»ست . از ديدگاه اسلام ، حيا در نظام تربيتى انسان از جايگاه والايى برخوردار است . در بحث انسان شناسى ، اخلاق در درجه نخست اهمّيت قرار دارد كه در بردارنده عناصر بسيارى است . در ميان اين مجموعه عناصر ، برخى از عوامل ، امتياز و برترى ويژه اى نسبت به ديگر عوامل دارند كه اصطلاحا «مكارم اخلاق» ناميده مى شوند . ^۱

و متون مقدس روى آورده است . هم اكنون گروهى از روانشناسان غربى متن انجيل را محور كار خود قرار داده و «مشاوره انجيلى» را پى ريزى كرده اند؛ هرچند به جهت محدوديت هاى انجيل ، در اين راه با دشواريها و موانع جدى روبه رو هستند . اما اين نقص در متون اسلامى وجود ندارد . گستردگى متون دينى (قرآن و حديث) و تلاش هاى خستگى ناپذير محدثان در حفظ و تنقيح متون و در كشف قواعد فهم متون ، مجموعه اى غنى و گسترده را فراهم آورده كه مى تواند مبناى تحقيقات روانشناختى و تربيتى قرار گيرد . معتقديم آنچه در متون آمده است ، منطبق بر واقعيت هاى روانشناختى انسان است و لذا براى تأمين سلامت روان ، مطمئن ترين راه ، استمداد از متون و هدايت جويى از آنها است . تحقيقات روانشناختى مى تواند با تكيه بر متون و با استفاده از ابزارهاى شناخته شده خود ، در اين راه به موقعيت هاى بزرگى دست يابد . تحقيق روانشناسانه در موضوع حيا نمونه اى از اين الگو است كه مركز تحقيقات دار الحديث در دستور كار قرار داد . در اين تحقيق كه توسط جناب آقاى دكتر محمود گلزارى و آقاى عباس پسنديده انجام شد ، نخست همه متون اختصاصى حيا و متون مرتبط با آن شناسايى و پس از جمع آورى ، به بحث گذاشته شد . با تكميل بررسى متون ، ريز موضوعات آن كشف و تبيين ها و تحليل هاى روانشناختى آن به دست آمد . از اين تحقيق آزمون ۲۰۰ ماده اى حيا توسط آقاى دكتر گلزارى تهيه شد كه در رساله Ph.D ايشان منعكس است . محصول ديگر ، تدوين متن تخصصى براى انديشمندان و مراكز آموزشى و پژوهشى است كه در دستور كار قرار دارد . اثر حاضر نگارش عمومى آن تحقيق است كه براى استفاده عموم مردم تدوين شده است . در اين اثر بدون پرداختن به بحث هاى نظرى ، جنبه هاى مختلف حيا براى مردم تبيين شده است . البته صاحب نظران نيز ممكن است بتوانند با مطالعه اين كتاب ، به فرضيه هايى دست يافته، به تحقيق درباره آن بپردازند .
واحد علوم روانشناختى