>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

719

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

بخش نظریه وی، دو جزء از نظریه آرگایل، یعنی لذّت و فقدان عواطف منفی را در خود جای داده است. البته همان گونه که گذشت، سلیگمن، هیجانات را منحصر در لذّت‏ها نمی‏داند و از این جهت، با نظریه آرگایل متفاوت است. وی سه گروه از هیجانات گذشته، حال، و آینده را مطرح می‏کند و در باره هیجانات حال، آنها را به دو بخش تقسیم می‏کند: لذّت‏های‏ حسّی ـ‏ که از دو منبع لذّت‏های بدنی و لذّت‏های بالاتر سرچشمه می‏گیرند ـ‏ و لذّت‏های غیر‏حسّی ـ‏ که مسرّت‏بخش اند ـ ‏. از این جهت که وی لذّت را منحصر در لذّت‏های مادّی نمی‏داند، به دیدگاه اسلام نزدیک است. این مطلب در فصل ششم این بخش (در بحث شروط شادی و هیجان) بیان گردید. همان گونه که گذشت، این بخش از دیدگاه اسلام، زندگی بانشاط نام دارد و نشاط از راه لذّت‏ها حاصل می‏شود و لذّت‏ها همه‏جانبه اند و لذّت‏های مادی و معنوی را شامل می‏شوند. به نظر می‏رسد سلیگمن با استفاده از مطالعات پیشین و با رویکرد به مسائل معنوی، مفهوم هیجانات را توسعه داده و این مفهوم توسعه‌یافته را یکی از اجزای شادکامی قرار داده است.

ثالثاً از نظر سلیگمن، زندگی مشتاقانه نیز عبارت است از به کارگیری فضیلت‏ها و توانمندی‏های ذاتی و غرقه شدن در آن. همان گونه که گذشت، بررسی‏های پترسون نشان می‏دهد که در نقاط مختلف جهان، برخی از فضیلت‏ها هستند که موجب افزایش خشنودی از زندگی می‏شوند. به نظر می‏رسد که این جزء از نظریه سلیگمن، بر خلاف نظریه استعداد ژنتیکی، برای فعّالیت فرد نیز سهم قابل توجّهی قائل است و از این نظر، با نظریه فرایند و فعّالیت، نزدیک و همسو باشد. همچنین از آن جا که بر خلاف دیدگاه‏های عینی‏گرا، برای فضیلت‏های اخلاقی، نقشی در شادکامی قائل است، با نظریه بهزیستی روانی، همسوست. به نظر می‏رسد که مجموعه مطالعات پیشین، سلیگمن را بر آن داشته تا بخشی را برای فضیلت‏ها در نظر بگیرد.

امّا از نظر منابع اسلامی، نقش فضیلت‏ها امری مسلّم و قطعی است. شاید الگوی آن به این شکل که از یک سو در کنار هیجانات و از سوی دیگر، در کنار معناداری قرار گیرد، نباشد. بر اساس الگویی که در بخش مطالعات اسلامی بیان شد، فضیلت‏های اخلاقی، در دو بخش نشاط و رضامندی پخش هستند. در الگوی اسلامی شادکامی، بخشی مربوط به

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

718

مسکن، محلّه و اجتماع می‏خواندند. آزمودنی، به مدّت پانزده هفته و به طور هفتگی با هم جلساتی داشتند و در باره موضوعات موردنظر بالا و مطالبی که خوانده بودند با همدیگر بحث می‏کردند. پس از پانزده هفته، هیچ کدام از افرادی که در همه جلسات حضور داشتند (سیزده نفر)، معیارهای بالینیِ افسردگی را در هر دو آزمون افسردگی بک و هامیلتون نداشتند. در ‏مطالعه پیگیرانه ـ‏ که یک هفته بعد انجام شد ـ‏ دوازده نفر از آزمودنی‏ها همچنان فاقد نشانه‏های بالینی افسردگی بودند.^۱

بدین ترتیب در یکی از معدود مطالعات انجام شده بر روی یک نمونه بالینی مبتلا به افسردگی، مداخلات روان‏شناسی مثبت‏گرا، اثربخشیِ خود را نشان داد. با این همه، هنوز برای یک نتیجه‏گیری کلّی، دو نکته مهم وجود داشت: الف ـ بررسی ارتباط بین انواع سه‏گانه که در الگوی روان‏شناسی مثبت‏گرا ذکر می‏شوند (زندگی لذّتمندانه یا شادمانه، زندگی درگیرانه و زندگی بامعنا) با مشکلات بالینی مرتبط ـ‏ که اساسی‏ترین آنها افسردگی است ـ‏؛ ب ـ بررسی اثربخشی مداخلات روان‏شناسی مثبت‏گرا در مطالعات زنده و چهره به چهره (نه صرفاً از طریق اینترنت).^۲

‏ بررسی و مقایسه

در بررسی این نظریه، باید گفت:

اوّلاً نظریه سلیگمن همانند نظریه آرگایل، چندبُعدی است، نه تک‌بُعدی. این نظریه، هم بُعد هیجانی زندگی را در نظر گرفته است، هم بُعد فضیلت‏های اخلاقی را که به عمل درمی‏آید (اخلاقی ـ‏ رفتاری) و هم بُعد معنا و جهت فعّالیت را. از این جهت، این نظریه به نظریه چندبُعدی اسلام، نزدیک به نظر می‏رسد.

ثانیاً سلیگمن، زندگی لذّت‏بخش را برخورداری از هیجانات مثبت می‏داند که لذّت در آن در حدّ بیشینه و درد و رنج در حدّ کمینه باشد. با این بیان، این جزء نظریه سلیگمن، با نظریه هیجانات مثبت، هماهنگ است. تنها تفاوت آن، این است که هیجانات مثبت را تنها عامل شادکامی نمی‏داند و از این جهت، به دیدگاه اسلام نیز نزدیک است. همچنین این

1.. گرانت و همکاران، ۱۹۹۵ (به نقل از براتی، ۱۳۸۸)‍.

2.. براتی، ۱۳۸۸، ص۸۸.

نام منبع :

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

سایر پدیدآورندگان :

عبّاس پسنديده

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

سوم

کتاب الگوی اسلامی شادکامی، در مدت زمان کوتاه، موفقیت‏ هایی را با عناوین؛ اثر شایسته تقدیر کتاب سال حوزه (۱۳۹۳)، اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳) و نیز رتبه نخست جشنواره علامه طباطبایی مخصوص علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۴) را کسب کرد.
آنچه که مهم به نظر می رسد اینست که همه فعالیت ‏های علمی می ‏تواند سیر صعودی و تکاملی داشته باشد. کتاب الگوی اسلامی شادکامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مولف محترم را بر آن داشت تا بعد از انتشار، اقدام به اصلاح و تکمیل کتاب نماید.
لازم به ذکر است ویراست دوم، متضاد با ویراست نخست نیست بلکه کامل‏تر از آن است. تغییراتی علمی که در ویراست دوم به لحاظ ساختاری و نوشتاری به وجود آمد به شرح ذیل می باشد:
الف) تغییرات ساختاری
۱) یکی از تغییرات عمدۀ نظری مربوط به «ساختار شادکامی» است. ساختار شادکامی، دو مؤلّفه دارد: رضامندی و نشاط. رضامندی در ویراست نخست، فقط یک حوزه داشت و آن، تقدیرهای خداوند متعال بود (رضایت از تقدیر).
بررسی‏ های بیشتر نشان داد که علاوه بر تقدیرها، زندگی ابعادی دارد که رضامندی در آنها نیز مطرح است. از این رو، حوزه ‏های سه‏ گانۀ زندگی یعنی معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی نیز به آن اضافه شدند که فصل‏ های رضایت اقتصادی، رضایت اجتماعی و رضایت سیاسی را به وجود آوردند.
علاوه بر این، تقسیمات مربوط به انواع تقدیرهای خداوند متعال نیز تغییر کرد. در ویراست نخست، تقدیرهای خداوند در مرحله اوّل به دو قسم «تکوینی و تشریعی» و سپس تقدیر تکوینی به «خوشایند و ناخوشایند» و تقدیر تشریعی به «طاعت و معصیت» تقسیم شده بودند. بررسی‏ های بیشتر نشان داد که طاعت و معصیت را می‏ توان در عنوان «تکلیف» تجمیع کرد و از آن‌ جا که تکلیف نیز سخت و دشوار است، آن را در ناخوشایندها قرار داد. از این رو، در این ویراست، نخست تقدیرهای خداوند متعال به دو قسم «خوشایند و ناخوشایند» و سپس تقدیرهای ناخوشایند به دو قسم «تکالیف و بلاها» تقسیم می‏ شوند.
۲) تغییر نظری دوم، مربوط به «پایۀ نظری رضامندی» است. در ویراست نخست، از «خیرباوری» به عنوان اساس رضامندی یاد شده بود. این، هر چند غلط نیست، ولی فقط مخصوص تقدیرهای خداوند متعال است. با اضافه شدن حوزه ‏های زندگی، مشخص شد که پایۀ نظری رضامندی، «خیر» (یا زندگی خوب) است که بخشی از آن، باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال است که از آن به «خیرباوری» یاد می‏ کنیم و بخش دیگر آن، تلاش برای تحقق زندگی خوب در ابعاد سه‏ گانۀ آن است که از آن به «خیرآوری» یاد می‏ کنیم.
۳) تغییر سوم مربوط به تجمیع بحث «وجه خیر بودنِ تقدیر» در یک جاست. در ویراست نخست، این بحث به تناسب، در سه جا پخش شده بود: بحث بلاها، بحث نعمت‏ها و بحث تکلیف‏ ها؛ امّا در این ویراست، همۀ آنها در فصل تقدیر خوب و رضایت از تقدیر الهی جمع شدند تا بهتر قابل فهم باشند.
۴) تغییر نظری سوم، مربوط به اضافه شدن مباحثی مانند: «مکانیزم تأثیر خیر بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر سرور بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر شکر بر رضامندی» و «مکانیزم تأثیر صبر بر رضامندی» «تعریف رضامندی»، «تعریف شکر» و «تعریف صبر» است.
۵) تغییر نظری چهارم، مربوط به فصل «شادکامی در روان‌شناسی مثبت‌گرا» است که به معرفی و نقد نظریه‌های شادکامی می‏پردازد. در این ویراست، اوّلاً به تناسب تغییر چارچوب نظری، نقدها نیز تغییراتی کردند و ثانیاً نظریۀ جدید سلیگمن نیز اضافه و بررسی شد.
۶) به لحاظ ساختاری نیز این ویراست، تغییراتی کرده است. یکی این که فصل الگوی اسلامی شادکامی که در ویراست نخست به جمع ‏بندی مطالب و معرفی الگو در یک نگاه در فصل یازدهم می‏ پرداخت، در این ویراست به فصل دوم منتقل شد تا پیش از هر بحثی، نخست یک معرفی اجمالی از الگو ارائه شود و سپس مباحث آن شروع گردد.
دیگری این که کل مطالب به دو بخش «مباحث نظری شادکامی» و «عوامل شادکامی» تقسیم شد و فصول مربوط به چارچوب نظری در بخش نخست و فصول مربوط به عوامل تحقق‌بخش در بخش دوم، ساماندهی شدند.
سوم این که به تناسب تغییر مبنای نظری رضامندی، سه فصل با عنوان‌های «رضایت اقتصادی»، «رضایت اجتماعی» و «رضایت سیاسی» اضافه شدند.
چهارم این که فصل مبانی خداشناختی، انسان‌شناختی و دین‌شناختی شادکامی که در ویراست نخست در یک فصل و جدا از دیگر مباحث نظری شادکامی آمده بودند، در این ویراست در فصل پایۀ نظری شادکامی و در کنار دیگر مباحث نظری شادکامی قرار گرفت تا مکمل یکدیگر باشند.
ب) تغییرات نوشتاری
به لحاظ نوشتاری نیز تا حد امکان سعی شد که مطالب، خلاصه شده و از نقل مستقیم آیات و روایات خودداری گردد و به پاورقی منتقل شوند تا حجم اثر، کمتر و مطالعه آن راحت‌تر گردد. با وجود افزایش چند فصل، تقریباً حجم کتاب تغییری نکرده است

نتیجه جستجو برای « »