نشست علمی پیش از انتشار کتاب «تفسیر موضوعی روایی» با حضور مولف و ناقدین کتاب در پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، نشست علمی نقد کتاب "تفسیر موضوعیِ روایی؛ چیستی، امکان و روش" روز سه شنبه ۲ آبان ماه از سوی پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در سالن جلسات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام مهدی کمانی نجف آبادی، پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث در سخنانی درباره تالیف کتاب گفت: انگیزه این پژوهش پاسخ به این پرسش بود که چگونه می توان از ظرفیت بالا و بالقوۀ روایات، در تفسیر موضوعی استفاده کرد، بدون اینکه ماهیت «تفسیر موضوعی» دچار خدشه نشود و قرآنی بودنِ پژوهش محفوظ بماند.
وی افزود: این گونۀ تفسیر موضوعی، مبتنی بر این اصل است که عمده روایات معارفی اهل بیت علیهم السلام ریشه در قرآن کریم دارد و طبیعی هم همین است چرا که وقتی امام رضا علیه السلام هر سه روز یک ختم قرآن انجام می دادند، باید سخنان اهل بیت علیهم السلام انعکاسی پیدا یا پنهان از آیات قرآن باشد.
ایشان در ادامه ساز وکار اصلی تفسیر موضوعی روایی را جستجوی ریشه های قرآنی روایات موضوع و هندسه روایی موضوع دانست.
حجت الاسلام موسوی؛ مدیر گروه تفسیر جامع روایی پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در نقد این اثر گفت: تطویل عناوین، کمبود مثال، عدم یکدستی در ترجمه روایات و آیات، عطف زدن بسیار و نپرداختن به «ادله حجیت تفسیر روایی» و نیز «منطق ساختارسازی زیرمجموعه های یک موضوع» از نواقص کتاب تفسیر موضوعیِ روایی می باشد و بی نیازی از رجال در این گونه تفسیر موضوعی مورد قبول نیست.
حجت الاسلام کریمی، عضو هیأت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به عنوان دیگر ناقد این نشست گفت: یکی از محاسن این اثر، نو و بی بدیل بودن موضوع این اثر است، ولی در برخی موارد مشاهده میکنیم که مطالب کتاب نیازمند مستندسازی است.
وی افزود: نویسنده پا در عرصه بسیار مهمی نهاده است که بزرگان ما نیز تلاش کردند که در این مسیر گام های جدی بردارند؛ در واقع باید سعی کنیم محققان جوان را به جسارت و جرات قدم نهادن در این وادی ترغیب کنیم و قطعا این محققان با سرمایه های عظیم پیشینیان نقش مهمی در توسعه مباحث علمی به خصوص در عرصه فهم قرآنی خواهند داشت.
ایشان تصریح کرد: نشست های نقد کتاب باید محلی برای مناظرات علمی و رفع نقایص کتاب باشد؛ نکته مثبت آن است که این کتاب پیش از انتشار در بوته نقد قرار گرفت و توسط ناقدان نقد شده است زیرا کتبی که پس از انتشار تصحیح می شوند نمی توانند بسیاری از مخاطبان خود را که این آثار را پیش از انتشار مشاهده کرده اند از تصحیحات خود با خبر کنند.
حجت‌الاسلام کریمی یادآورشد: عنوان این اثر که تفسیر موضوعی روایی است، گویا است ولی بهتر است که عنوان قرآن پس از تفسیر بیان شود.
عضو هیأت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار داشت: ساختار کتاب، از چهار فصل تشکیل شده که شامل کلیات، مبانی، پیشنیازها و روش و ضوابط است. در برخی از کتب دیگر نیز این کار انجام شده است ولی بهتر است پیش نیازها در کنار قواعد و ضوابط ذکر شود و به همین خاطر باید این کتاب در سه فصل تدوین شود که شامل؛ کلیات، مبانی و فرایند وروش است.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: یکی از مشکلات روش شناسی این است که به نظر پراخته اند ولی روش تحقیق را مشخص نکردهاند؛ در اینجا باید به فرایند اشاره شود و مخاطب را مرحله به مرحله از این طرح گذر دهند که در این کتاب انجام شده است.
ایشان یادآور شد: یکی از اصول کتاب نویسی پژوهشی، علاوه بر بیان ضوابط و روشها باید آسیبها نیز به شکل مجزا بیاید و باید در این کتاب انجام شود.
وی گفت: بسیاری از کتب مبانی دارای یک مشکل بزرگ هستند؛ نخست آنکه باید نقش مباحثی که بیان میشود از جمله حجیت روایات در فهم مخاطب و نویسنده مشخص شود؛ ضمن اینکه اگر در این مساله جواب مثبت یا منفی ارایه میشود باید حالتهای مختلف تفاوت فکر را بیان کرد.
حجت الاسلام کریمی اظهارکرد: نکته دیگر آن که باید در این کتبی که در حوزه مبانی نوشته می شود اثبات این مساله به درستی بیان شود؛ نکته دیگر آن است که نقش آفرینی عنصر اثبات شده در اشکال مختلف بیان شود.
وی گفت: اگر نکاتی که ذکر شد در کتبی که در حوزه مبانی نگاشته میشود رعایت شود به درستی می توانیم کتاب خود را کتابی اثر بخش در این حوزه بدانیم، ولی اگر به درستی این کار اعمال نشود نمیتوانیم این کتاب را کتبی استاندارد در این عرصه بدانیم.
ایشان تصریح کرد: اهل بیت علیهم السلام از همه شیوهها حتی از تشبیه در تفسیر قرآن کریم استفاده می کنند. شیوه تفسیری اهل بیت علیهم السلام جامع است. در تفسیر موضوعی نیز باید از تفسیر جامع استفاده کنیم.
این استاد دانشگاه افزود: مقدم شدن مباحث جایگاه شناسی تفسیر موضوعی بر تعریف تفسیر و تعریف تفسیر موضوعی مورد نقد است. همچنین ارزیابی نظریه نهایی یکی از مراحل فرایند تفسیر موضوعی است که باید به جای ذکر در بخش دشواری ها در بخش روش و فرایند آورده شود.
در پایان این جلسه حجت الاسلام حسن زاده، دبیر علمی این جلسه در جمع بندی مباحث ارائه شده گفت: جای این موضوع در میان موضوعات دیگر علمی در حوزه تفسیر موضوعی خالی بود و بحث خوبی انتخاب شده است، ولی در این کتاب جای تطبیق یک موضوع کم دامنه و جذاب برای طی کردن مراحل پیشنهادی جهت رسیدن به دیدگاه قرآن خالی است و باعث شده مطالعه فرایند پیشنهادی کتاب برای مخاطب خسته کننده باشد. همچنین انتخاب اصطلاح «تمر» برای اشاره به تفسیر موضوعی روایی مانوس نیست.
حجت‌الاسلام کمانی نویسنده کتاب در پاسخ به اشکالات و نقدهای مطرح گفت: مساله تفسیر موضوعی روایی نقش مهمی در شناخت دیدگاه های قرآن دارد. این نشست، نقد پیش از انتشار است و قطعا نویسنده مشتاق نقد کتاب است تا اینکه کتاب او منتشر شود و پس از انتشار ایرادات کتاب بیان شود.
وی افزود: تفسیر موضوعی روایی مد نظر این کتاب، قرائتی خاص در میان انواع نگرش ها به تفسیر موضوعی روایی است. لذا برای اشاره به این قرائت، از اصطلاح تمر استفاده شده است. واژه تمر در شورای پژوهش مطرح شد و در ابتدا نامانوس بود ولی کم کم این واژه مانوس شد و اگر این نگاه پذیرفته شود رواج خواهد یافت زیرا این قرائت یک قرائت خاص از تفسیر موضوعی روایی است.
ایشان تصریح کرد: بی نیازی از علم رجال به این معناست که وقتی روایات موضوع به قرآن بازگردانده شوند دیگر نیازی به کاوش از سند و صدور روایت نداریم چون در «تمر» بنا نیست به روایات استناد شود بلکه به آیات استناد می شود. ما نام این عملیات را تفسیر معکوس روایات گذاشته ایم. به عنوان مثال در روایت بیان شده است که «مَن عیر بشئ بُلی به» عیب جویی به ابتلای فرد به آن مشکل می انجامد؛ در اینجا با تفسیر روایی معکوس می توانیم به آیه ای برسیم که همین مطلب را بیان کرده است یعنی آیه «ان شانئک هوالابتر».
لازم به ذکر است جلسه نقد پیش از چاپ کتاب "تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش" با سخنرانی مولف؛ آقای مهدی کمانی نجف آبادی (پژوهشگر واحد تفسیر موضوع پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام) و حضور ناقدین؛ حجت الاسلام آقای مصطفی کریمی (عضو هیأت علمی موسسه امام خمینی(ره)) و حجت الاسلام آقای سیدرسول موسوی (مدیر گروه تفسیر جامع روایی پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام) روز سه شنبه ۲ آبان ماه ساعت ۱۰ الی ۱۲ از سوی پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در سالن جلسات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث برگزار شد.
