ب. عبيد الله بن علي حلبي و كتابي معتبر در تاريخ حديث شيعي
آنچه به عبيد الله حلبي ويژگي خاصي مي‌بخشد، آن است كه وي مؤلف كتابي است كه نخستين مصنَّف شيعي به شمار مي‌رود. چنان‌كه مشهور است، كتاب حلبي به تأييد امام جعفر صادق(عليه السلام) رسيده و امام( با تعبير «أتري لهؤلاء مثل هذا» آن را ستوده‌اند. ۱ صدوق در مقدمة الفقيه از كتاب حلبي به عنوان يكي از منابع مورد اعتماد شيعي در تأليف جامع فقهي خود نام مي برد ۲ و قاضي نعمان نيز در الايضاح روايات بسياري را از آن نقل مي‌كند. ۳
بنا بر اشارة سيد مرتضي، كتاب حلبي تا قرن پنجم به عنوان يك اثر روايي ارجمند موجود بوده است. ۴
کتاب حلبي دو نسخة کبير و صغير داشته است. از گزارش‌هاي نجاشي و شيخ طوسي مي‌توان دريافت که اين دو نسخه در آن دوره‌ها کاملاً از يکديگر متمايز بوده است. شيخ طوسي از قول ابوعيسي مصري مي‌گويد که تلعکبري «نسخة کبيرة» کتاب حلبي را روايت مي‌کرد. ۵ همچنين نجاشي مي‌نويسد که محمد بن عبد الله بن عمرو لاحقي نسخه‌اي را از امام رضا( روايت مي‌کرد که به كتاب حلبي شباهت داشت و همانند آن «مبوبة كبيرة» بود. ۶
نجاشي اشاره مي‌کند که ميان نسخه‌هاي کتاب حلبي در آغاز آنها اختلافاتي اندک هست:
النسخ مختلفة الأوائل، و التفاوت فيها قريب. ۷
او در ادامه، مي افزايد که جمع زيادي از علماي اماميه اين کتاب را به طرق بسيار روايت کرده‌اند، اما وي، بنا بر عادت خود، تنها يک طريق براي روايت آن ذکر مي‌کند. ۸ طريقي که نجاشي براي روايت خود از کتاب حلبي ياد مي‌کند، چنين است:
أخبرنا غير واحد، عن علي بن حبشي بن قوني الكاتب الكوفي، عن حميد بن زياد، عن عبيد الله بن أحمد بن نهيك، عن ابن أبي عمير، عن حماد عن الحلبي. ۹
1.. فهرست النجاشي، ص۲۳۰ـ ۲۳۱؛ شيخ طوسي در الفهرست (ص ۳۰۵) مي‌نويسد: «و قيل أنه عرض علي الصادق(عليه السلام)، فلما رآه استحسنه و قال: ليس لهؤلاء ـ يعني المخالفين ـ مثله». آن گونه كه پيداست، عبيد الله حلبي، مؤلف تنها همين كتاب بوده و جز آن اثر ديگري نداشته است؛ چرا که صدوق در مقدمة الفقيه از اثر او با نام کتاب الحلبي ياد مي‌کند، ولي از مجموعة تأليفات علي بن مهزيار با عنوان کتب علي بن مهزيار نام مي‌برد (الفقيه، ج۱، ص۳). نجاشي و شيخ طوسي نيز در فهارس خود تنها يک کتاب به حلبي نسبت داده‌اند (ر.ك: الفهرست نجاشي، همان؛ الفهرست، همان). با اين همه، قاضي نعمان در الايضاح دو کتاب جداگانه با نام‌هاي المسائل و الجامع به حلبي نسبت مي‌دهد (ر.ك: «درنگي در منابع مکتوب الايضاح»، ص۱۴۲ ـ ۱۴۳).
2.. الفقيه، ج۱، ص۱.
3.. ر.ك: «درنگي در منابع مکتوب الايضاح»، ص۱۴۲.
4.. ر.ك: رسائل شريف مرتضي، ج۱، ص۲۷۹.
5.. رجال الطوسي، ص۴۳۱.
6.. همان، ص۳۶۶.
7.. همان، ص۲۳۱.
8.. همان.
