مشايخ اجازه در اسناد الکافي

مجيد معارف ^۱

رضا قرباني زرين ^۲

چکيده

با توجه به شيوع كتابت و نقش اساسي آن در حفظ و ضبط حديث شيعه و انتقال آن به نسل‌هاي بعد و صاحبان كتب اربعه، اين مسأله مهم طرح مي‌شود كه چه راه‌هايي براي شناسايي مصادر تأليف كتاب الكافي به عنوان مهم‌ترين كتاب از بين كتب اربعه وجود دارد. اين مسأله، با طرح موضوع مشايخ اجازه و نقش آنان در اسناد الكافي، قابل پي‌گيري خواهد بود. از ثمرات مهم اين مطلب، تأثير جدي آن در بررسي سندي روايات الكافي است كه در شرايطي مي‌توان از ضعف مشايخ اجازه چشم پوشيد. براي شناسايي مشايخ اجازه، ابتدا با بررسي آماري روايات مشايخ در اسناد الكافي، مشايخ اجازه محتمل استخراج مي‌گردد. سپس از راه كتب فهرست و همچنين تحليل اسناد مختلف در الكافي و تطبيق با ساير مصادر، شيخ اجازه بودن ايشان تثبيت خواهد شد. اين روش‌ها، ضمن بيان مواردي از كاربرد آنها، تبيين شده و در پايان، برخي نمونه‌هاي ديگر نيز ذكر شده است.

کليد واژه‌ها: مصادر الكافي، بررسي سند، ضعف سند، مشايخ كليني، شيخ اجازه.

درآمد

کتب اربعه مهم‌ترين منابع حديثي شيعه به شمار مي‌آيند. كتاب الكافي، در بين اين چهار كتاب، با توجه به قدمت آن و اشتمال آن بر مباحث عقايد و اخلاق، برتري و اهميتي دو چندان دارد. در كتاب الكافي، بر خلاف ديگر كتب اربعه، اسناد روايات به صورت كامل نقل شده است؛ با توجه به معنعن بودن اسناد روايات در الكافي و ابهام در نحوة تحمل و نقل روايات، ماهيت روات مذكور در اسناد آن، امري قابل تحقيق به شمار مي‌آيد. همان گونه كه مي‌دانيم مشايخ ياد شده در اسناد روايات، يا شيخ روايت هستند ـ كه معمولاً روايت از ايشان با سماع نقل شده است ـ ، يا گاهي اوقات، ايشان در زمره مشايخ اجازه قرار