إنما سميت بالمثاني لأنها تثني في الرکعتين. ^۱
ابوزيد نوشته است:
روايات مربوط به نزول سوره فاتحه و تعيين مكي يا مدني بودن آن‌، مختلف و متعارض است. همچنين دانشمندان متأخر كوشيده‌اند با تأكيد بر تكرار نزول (يك‌بار در مكه و يك بار در مدينه)، تمام اين روايات را جمع كنند و آشتي دهند؛ حال آن كه روشن است سوره فاتحه از اجزاي اصلي نماز است و بدون قرائت آن، نماز تمام نيست و از طرفي نيز تشريع فريضه نماز در انتهاي دورة مكي و در شب معراج معلوم و مشهور و متفق عليه است. بدون شک، نزول سوره فاتحه پيش از تشريع نماز بوده است و به اين دليل، سوره حمد مكي است. اما سيوطي و زركشي، با آن كه در بحث مكي و مدني اين سوره را مكي مي‌دانند، در بحث «اسباب نزول» آن را از مواردي مي‌شمارند كه دو بار نازل شده است. ^۲
برخي معتقدند که نيمي از سوره حمد در مدينه و نيمي ديگر در مکه نازل شده است. به درستي معلوم نيست چه كسي اين نظر را مطرح كرده، جز اين که نصر بن محمد ابراهيم ابوالليث سمرقندي حنفي (م۳۷۵ق) در تفسيرش، بدون اسناد به کسي، آن را آورده و گفته است: به دليل آية (غَيْرِ الْـمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّآلِّينَ( ؛ چون هر آيه‌اي که از يهود سخن بگويد، مدني است. ^۳ بطلان اين قول نيز معلوم است.

كتابنامه

ـ اتقان البرهان في علوم القرآن، فضل حسن عباس، دارالفرقان، اول.
ـ الاتقان في علوم القرآن، جلال الدين سيوطي، قم: منشورات الرضي، ۱۳۶۳ش.
ـ اسباب النزول، علي بن احمد واحدي نيشابوري، بيروت: مؤسسة الريان، اول، ۱۴۱۱ق.
ـ اسباب النزول و اثرها في بيان النصوص، عماد الدين رشيد، دمشق: دارالشهاب، ۱۴۲۰ق/ ۱۹۹۹م.
ـ انوار التنزيل و اسرار التأويل، عبداله بن عمر بيضاوي، بيروت: مؤسسة الاعلمي، اول، ۱۴۱۰ق.
ـ البحر المحيط في التفسير، ابوحيان اندلسي، بيروت: دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
ـ البرهان في علوم القرآن، بدرالدين زرکشي، بيروت: دارالمعرفة، اول، ۱۴۱۰ق.
ـ التبيان في تفسير القرآن، محمد بن حسن طوسي، بيروت: دار احياء التراث العربي، بي‌تا.
ـ التحرير و التنوير، محمد طاهر ابن عاشور، تونس: الدار التونسية للنشر، ۱۹۸۴م.
ـ تفسير العياشي، محمد بن مسعود عياشي، تهران: چاپخانه علميه، ۱۳۸۰ق.
ـ تفسير القرآن العظيم، ابن کثير، بيروت: دار المعرفة، دوم، ۱۴۰۷ق.